Avropa tektonik siyasi dəyişikliklər dövrünü yaşayır. Mərkəzçi və sol qüvvələr illərdir etibar etdikləri dayaqları itirir, ultrasağ qüvvələrin təzyiqi altında zəifləyirlər. Bir zamanlar marginallaşdırılmış bu qüvvələr bu gün hakimiyyətin yeni konturlarını formalaşdırır. İqtisadi sarsıntılar, miqrasiya böhranları və cəmiyyətin artan etibarsızlığı ilə səciyyələnən bu keçid dövrü qitənin gələcəyini köklü şəkildə dəyişir.

Avropa qitəsi ultrasağ partiyaların sürətli yüksəlişindən doğan tarixi dəyişikliklərin episentrindədir. Bu partiyaların uğurları, dünənə qədər qeyri-mümkün görünən, bu gün Avropa İttifaqı üçün fundamental suallar yaradır: birlik necə qorunacaq, artan avroskeptisizm necə dəf olunacaq və populizm normaya çevrildiyi bir dövrdə liberal dəyərlər necə saxlanılacaq? Bu suallara verilən cavablar Avropanın gələcək onilliklərini müəyyən edəcək.

Siyasi mənzərənin artıq dəyişdiyi aydın görünür. Ultrasağ qüvvələr artıq marginallar deyil - onlar qətiyyətlə siyasi kursu müəyyən edənlərin sırasına daxil olublar. Yeganə sual bu kursun Avropanı hara aparacağıdır: sabitlik və dirçəlişə, yoxsa böhranın dərinləşməsi və parçalanmaya?

2024-cü il Avropa Parlamenti seçkiləri: dönüş nöqtəsi

2024-cü il Avropa Parlamenti seçkiləri dönüş nöqtəsinə çevrildi. Əvvəllər outsider olaraq görülən siyasi qüvvələr kölgədən çıxaraq güc qazandılar. Onların uğurları cəmiyyətin köklü dəyişikliklərə olan tələbatını və uzanmış böhranların həlli üçün yeni yanaşmalara ehtiyacını əks etdirir.

Niderland: Vildersin qələbəsi - dövrün simvolu

Niderlandda Gert Vildersin Azadlıq Partiyasının tarixi qələbəsi təkcə milli səviyyədə deyil, bütün qitəyə siqnal oldu. Onun sərt anti-miqrasiya platforması və Brüsselin tənqidi seçicilər arasında geniş dəstək qazandı. "Brüssel bürokratiyasından" və mərkəzçilərin qərarsızlığından yorulan seçicilər Vildersi dəstəklədi. O, milli suverenlik və nəzarət bayrağını qaldıraraq milyonlarla narazı avropalının həqiqi səsinə çevrildi.

Bu qələbə digər ultrasağ qüvvələri də ruhlandırdı. Niderland Avropanın radikal həllərdən çəkinmədiyinin və seçicilərin ənənəvi xətdən kənara çıxan siyasəti dəstəkləməyə hazır olduğunun simvoluna çevrildi.

İtaliya: Meloninin "dəmir əli"

Corca Meloni, İtalyan millətçiliyinin dirçəlişinin sinoniminə çevrilərək uğurlarını möhkəmləndirir. Onun "İtaliya Qardaşları" partiyası, post-faşist ənənələrdən qaynaqlansa da, millətçi ritorikanı təkcə hakimiyyətə gəlmək üçün deyil, həm də effektiv idarəetmə alətinə çevirdi. Onun "İtaliya italyanlar üçün" strategiyası yeni dövrün manifesti kimi səslənir, yerli ehtiyaclara əsaslanaraq qlobal çağırışlara cavab verir.

Meloni ultrasağ qüvvələrin təkcə hakimiyyətə yiyələnə bilmədiyini, həm də ənənəvi institutları öz proqramlarını həyata keçirmək üçün istifadə edərək sabitlik yarada biləcəyini göstərdi.

Almaniya: "Alternativi"in oyanışı

Əgər Niderland və İtaliya qələbə simvollarıdırsa, Almaniya döyüş meydanıdır. "Almaniya üçün Alternativ" partiyası (AfD) təkcə etiraz seçicilərini səfərbər etməyi deyil, həm də sistemli oyunçuya çevrilməyi bacardı. Regional və milli seçkilərdəki uğurları ənənəvi partiyaların zamanın çağırışlarına cavab verə bilmədiyini göstərir.

AfD təkcə həll yolları deyil, həm də mövcud qaydalara alternativ təklif edir. Onun miqrasiya siyasətinə, artan inflyasiyaya və Almaniyanın xarici enerji asılılığına yönəlik tənqidi geniş əhali arasında rəğbət qazanır.

Siyasi mənzərənin dəyişməsi

Avropa artıq əvvəlki kimi olmayacaq. Sağ partiyalar, bir zamanlar sabitliyə təhdid olaraq görülən, bu gün öz interpretasiyasında onun təminatçısına çevrilirlər. Onların təsiri təkcə miqrasiya və iqtisadi siyasətdə deyil, həm də ümumavropa öhdəliklərinin yenidən qiymətləndirilməsini tələb etdikləri iqlim təşəbbüslərində hiss olunur.

Bu siyasi dəyişiklik artan qütbləşməni əks etdirir. İqtisadi çətinliklər, pandemiya nəticələri, Ukrayna müharibəsi və enerji böhranı avropalıları öz kimliklərini yenidən nəzərdən keçirməyə vadar etdi. İnsanlar kompromis axtarmaq əvəzinə hərəkətə keçməyə hazır liderlər görmək istəyirlər.

Avropa ultrasağ qüvvələrin siyasi reallığın qaçılmaz hissəsinə çevrildiyi yeni dövrə qədəm qoyub. Onların yüksəlişi təkcə keçmiş səhvlərə reaksiya deyil, həm də cəmiyyətin daha çox şey tələb etdiyini göstərən bir səsdir. Avropanın sağa dönməsi bir çağırışdır və qitənin birliyini və gücünü qorumaq istəyən hər kəs bunu nəzərə almalıdır.

Bu transformasiya qaçılmaz olaraq yeni paradiqmaya çevriləcək. Avropa çağırışlara cavab axtarır və bəlkə də, məhz ultrasağ qüvvələr qitənin gələcəyini müəyyən edəcək həlləri təqdim edəcək.

Fransa: xaos və sağa dönüş

Ənənəvi olaraq irəliləyişin və Avropa sabitliyinin mərkəzi kimi qəbul edilən Fransa, hazırda turbulent dövrlərdən keçir. Siyasi xaos və mərkəzçi mövqelərin zəifləməsi qitə miqyasında baş verən ümumi tendensiyanı əks etdirir: köhnə siyasi modellər tükənir və yerini yeni qüvvələrə verir. Bu prosesin mərkəzində sağa dönüş dayanır ki, bu da ölkənin və bütövlükdə Avropanın taleyini müəyyən edə bilər.

Bir vaxtlar milli siyasətdə əsas rol oynayan güclü "Respublikaçılar" partiyası bu gün təsirini itirir. Bir sıra seçki məğlubiyyətlərindən sonra partiyanın lideri Erik Siotti cəsarətli və qalmaqallı bir addım ataraq, Marin Le Penin rəhbərlik etdiyi "Milli Birlik" hərəkatını faktiki olaraq dəstəklədiyini bəyan etdi. Bu ittifaq, ultrasağ qüvvələrin legitimləşməsi və təsir dairəsinin genişlənməsi üçün yeni bir siyasi düzənin simvoluna çevrildi.

Siottinin qərarı partiya daxilində parçalanmaya səbəb oldu. Ənənəvi elita bu addımı "xəyanət" adlandırsa da, Siottini devirmək cəhdləri yalnız ənənəvi strukturların zəifliyini bir daha nümayiş etdirdi. Tənqidlərə cavab olaraq o, radikal bir addım atdı - partiyanın rəhbərliyini buraxdı və mərkəzi qərargahını bağladı. Bu dramatik dəyişiklik "Respublikaçılar"ın böhranının son akkordu oldu və əhəmiyyətli sayda seçicini məyus və siyasi alternativsiz buraxdı.

Prezident Emmanuel Makron, bir neçə il əvvəl yenilənmə və modernləşmə simvolu kimi qəbul edilərkən, bu gün siyasi nüfuzunu itirir. Sağ və sol qüvvələri mərkəzçi siyasət bayrağı altında birləşdirmək cəhdləri uğursuz oldu. Artan inflyasiya, miqrasiya böhranı və sosial gərginliyin artdığı bir şəraitdə Makronun modeli zamanın çağırışlarına cavab verə bilmədi.

Makronun son seçkilərdən sonra qurduğu hökumət yalnız üç ay davam edə bildi. Bu uğursuzluq təkcə Fransanın deyil, eyni zamanda, Avropa İttifaqının siyasi dezoriyentasiyasının rəmzinə çevrildi. Ənənəvi olaraq siyasi avanqard rolunu oynayan Fransa artıq bu liderlik mövqeyini itirməkdədir.

Marin Le Pen və onun rəhbərlik etdiyi "Milli Birlik" mövcud siyasi xaosun əsas faydalananına çevrilir. Le Pen, əvvəllər mümkün olmayan görünən bir işi bacardı: ultrasağ ritorikanı geniş seçici kütləsi üçün cəlbedici bir proqrama çevirdi. Onun milli suverenliyin qorunması, miqrasiyanın məhdudlaşdırılması və ənənəvi dəyərlərin gücləndirilməsi ilə bağlı çıxışları həm radikal qruplar, həm də ənənəvi elitaların diqqətindən kənarda qalmış orta təbəqə arasında geniş rəğbət qazanır.

"Milli Birlik" təkcə parlamentdəki mövqelərini gücləndirməklə kifayətlənmir, həm də regional səviyyədə təsirini artırır. Erik Siottinin mübahisəli dəstəyi Le Penin legitimliyini artıraraq onu daha mülayim bir siyasi lider kimi təqdim etməyə imkan verdi. Bu da onu yaxın gələcəkdə ölkənin ən yüksək vəzifəsinə iddia etmək üçün real namizədə çevirir.

Avropa İttifaqı: dilemmalar və çağırışlar

Ultrasağ qüvvələrin uğurları Brüsseldə narahatlıq doğurur. Avroskeptisizmin artması və millətçi meyllərin güclənməsi Avropa inteqrasiyasının təməllərini sarsıdır. Avropa İttifaqı iki əsas çağırışla üzləşir: artan parçalanma şəraitində birliyi necə qorumaq və populist tənqidlərə necə inandırıcı cavab vermək?

Ultrasağlar Aİ-nin fundamental prinsiplərinə zidd alternativlər təklif edirlər. Onlar miqrasiya siyasətinin yenidən nəzərdən keçirilməsini, səlahiyyətlərin milli hökumətlərə qaytarılmasını və iqtisadi sazişlərin yenidən qiymətləndirilməsini tələb edirlər. Bu yanaşma, Brüsselin daxili ziddiyyətləri dəf edə bilmədiyi halda, Aİ-ni içəridən dağıda bilər.

Ultrasağ qüvvələrin yüksəlişi təkcə mövcud böhranlara reaksiya deyil, həm də mövcud qaydaya dərin narazılığın göstəricisidir. Avropa qarşısında seçim durur: ya yeni reallıqlara uyğunlaşmaq, ya da daha da parçalanmaq. Ultrasağlar artıq qətiyyətli addımlar atmağa hazır olduqlarını nümayiş etdirirlər, bu da onları siyasi arenada güclü oyunçuya çevirir.

Bu yol Avropanın köhnəlmiş yanaşmalardan imtina etməklə yenidən dirçələcəyini, yoxsa yeni böhran dalğasına səbəb olacağını göstərəcək. Bu sualın cavabı qitənin gələcəyini anlamaq üçün açar rolunu oynayacaq. Amma artıq aydındır ki, dəyişikliklər dövrü başlanıb və bu dövr Avropadan yeni həllər, yeni liderlər və yeni strategiyalar tələb edəcək.

Fransa: Siyasi xaosun əsas nöqtəsi

Əvvəllər sabitliyin və irəliləyişin simvolu olan Fransa bu gün qitədəki geniş tendensiyaları əks etdirən siyasi xaosun episentrinə çevrilib. Avropanı bürüyən sağa dönüş artıq təkcə etiraz xarakterli reaksiya deyil, siyasi sistemin əsaslarını dəyişdirən bir fenomenə çevrilib. Yeni reallıqda sağ və ultrasağ qüvvələr, əvvəllər siyasi mənzərənin periferiyasında olsalar da, bu gün mərkəzi oyunçuya çevrilir və istiqamət müəyyən edirlər.

Fransa, Aİ-nin aparıcı ölkələrindən biri olaraq, bu dəyişikliklərdə əsas rol oynayır. Əgər Marin Le Penin rəhbərlik etdiyi "Milli Birlik" mövqelərini gücləndirməyə davam etsə, bu, Avropa layihəsinin radikal şəkildə yenidən nəzərdən keçirilməsinə səbəb ola bilər. Fransanın ultrasağlara yönəlməsi qaçılmaz olaraq Avropa İttifaqına təsir edəcək və təşkilatın bu çağırışlara müqavimət göstərə bilmək qabiliyyəti sınaqdan keçiriləcək.

İqtisadi geriləmə: dəyişikliklərin katalizatoru

Avropanı bürüyən iqtisadi problemlər sağa doğru siyasi dəyişikliklər üçün münbit zəmin yaradıb. İnflyasiya, real gəlirlərin azalması və iş yerlərinin itirilməsi əhalinin narazılığını artırır. Uzun illər Avropa iqtisadiyyatının mühərriki olan Almaniya bu gün ciddi çağırışlarla üzləşir.

Volkswagen kimi nəhənglərin zavodlarının bağlanması, avtomobil sənayesindəki böhran və Çinə ixrac problemləri Almaniyanın sənaye əsaslarını sarsıdır. Bu hadisələr təkcə Almaniyanın deyil, qonşu ölkələrin də iqtisadiyyatına zərbə vuraraq bir-birinə bağlı böhranlar zənciri yaradır. Fransa və digər Aİ ölkələri üçün bu, siyasi sabitliyi daha da zəiflədən əlavə bir amilə çevrilir.

Siyasi irs və onun fəsadları

Angela Merkelin dövrü ambivalent siyasi irs buraxdı. Qısa müddətdə effektiv görünən "konsensus siyasəti" uzunmüddətli perspektivdə iqtisadi durğunluq və daxili ziddiyyətlərin güclənməsinə səbəb oldu. Yeni vətəndaşların inteqrasiyasının zəif olduğu miqrasiya böhranı ənənəvi elitaların əsas çağırışlara cavab verə bilmədiyinin simvoluna çevrildi.

Bu böhranın nəticəsi olaraq, mərkəzçi və sol partiyalara olan inam itirildi. Yunanıstanın "SİRİZA" kimi hərəkatları real alternativ təklif edə bilmədi və bu, populist və sağ qüvvələrin, mürəkkəb problemlərə "sadə həllər" vəd edən siyasətçilərin yüksəlişi üçün yol açdı.

Avropanın qarşısında duran ən böyük təhlükələrdən biri də iqtisadi problemlərlə yanaşı, sosial və mədəni yarılmaların dərinləşməsidir. Bu proses təkcə siyasi mənzərəni deyil, həm də qitənin gələcək kimliyini formalaşdıracaq. Sağa dönüşün təklif etdiyi həllər, Avropanın köhnə institutlarının bu çağırışlara uyğunlaşa bilib-bilməyəcəyini müəyyən edəcək. Bu isə qitənin birliyini qorumaq istəyənlər üçün taleyüklü bir imtahan olacaq.

İqtisadi amillərlə yanaşı, sosial və mədəni aspektlər də yeni reallıqların formalaşmasında mühüm rol oynayır.

Milli sərhədlərin zəif və təsirsiz kimi qəbul edilməsi cəmiyyətin əhəmiyyətli hissəsində narazılığı daha da artırır. Ultrasağ partiyalar, "mədəni müharibələr" ritorikasını məharətlə istifadə edərək, nəzarət və nizam illüziyasını yaradır. Bu isə qeyri-müəyyənlikdən yorulmuş seçiciləri cəlb edir.

Ultrasağ blokun formalaşması: yeni Avropa İttifaqı?

Bugünkü siyasi mənzərə Aİ daxilində ultrasağ bir blokun formalaşmasına işarə edir. Birliyin yeddi üzv ölkəsində sağ koalisiyalara daxil olan partiyalar sıx əməkdaşlığa başlayaraq yeni alyanslar qururlar. Bu əməkdaşlıq Aİ-nin həmişə bazar iqtisadiyyatı və sosial siyasət arasında balans yaratmağa çalışmış ənənəvi dəyərlərini təhlükə altına qoyur.

Ultrasağ qüvvələr milli suverenliyin inteqrasiyadan üstün tutulduğu yeni bir model təklif edirlər. Bu yanaşma getdikcə daha çox tərəfdar cəlb etsə də, Aİ-nin əsas prinsiplərinin itirilməsi və parçalanma təhlükəsi ilə bağlı narahatlıqlar doğurur.

Fransa və bütövlükdə Avropa taleyüklü dəyişikliklərin astanasındadır. Ultrasağların güclənməsi həm vətəndaşların itirilmiş etibarını bərpa edə, həm də sosial münaqişələri və siyasi qütbləşməni dərinləşdirə bilər. Xarici müstəvidə sağa dönüş Aİ-də güc balansını dəyişdirərək ABŞ, Rusiya, Çin və digər böyük oyunçularla münasibətlərə təsir göstərə bilər.

Avropa, artan millətçi meyllər və birliyi qorumaq zərurəti arasında kompromis tapa biləcəkmi? Yoxsa hər bir ölkənin kollektiv gələcəyi unudaraq yalnız öz maraqları üçün mübarizə apardığı ifratçılığın əsiri olacaq?

Avropa dönüş nöqtəsində

Avropanın gələcəyi liderlərin inandırıcı alternativ təklif edə bilmək qabiliyyətindən asılıdır. Ultrasağ partiyalar, əhalinin qorxuları və narazılıqlarından məharətlə istifadə edərək öz yerlərini möhkəmləndiriblər. Lakin onlar ritorikadan reallığa keçərək sabitlik və rifah təmin edəcək həll yolları təqdim edə biləcəklərmi? Yoxsa onların yüksəlişi yeni bir xaos və ziddiyyətlər dövrünün başlanğıcı olacaq?

Avropa həmişə tərəqqi və birlik mayakı olmağa çalışıb. Bu gün isə qitə bir yolayrıcındadır və onun xalqlarının və liderlərinin edəcəyi seçimlər qitənin taleyini gələcək onilliklər üçün müəyyən edəcək.