Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1984-cü il 24 yanvar tarixli qərarına əsasən Zaqatala qalası tarix-mədəniyyət qoruğu elan olunub. Qala tarixi abidə kimi, vaxtaşırı müəyyən bərpa işləri aparılmaqla bu günədək qorunub saxlanılıb.

Son.az bildirir ki, AZƏRTAC-ın bölgə müxbiri Zaqatala qalasında olub, Tarix-Mədəniyyət Qoruğunun direktoru Anar Laçınovla qalanın tarixi barədə maraqlanıb.

Qoruğun direktorunun sözlərinə görə, qalanı tikdirməkdə çar hökuməti iki məqsəd güdürdü: qala rus işğalçılarına qarşı gələcəkdə yerli əhalinin qaldıracağı qiyam və üsyanların yatırılmasında dayaq məntəqəsi rolunu oynamalı, həmçinin Dağıstanı cənubdan tutmaq üçün istifadə edilməli idi.

Üçbucaq şəklində olan qalanın iki tərəfi Şərq və Qərbdən sıldırımlı, Şimal tərəfdən isə yer səviyyəsindədir. Qalanın tikintisində əhəng və çay daşından istifadə olunub. Mühafizə məqsədi ilə divarın çöl tərəfində eni 10, dərinliyi 5 metr olan xəndək qazılıb. Qalanın ümumi sahəsi 11,5 hektar, qala divarlarının uzunluğu 3 min, eni 1,5, hündürlüyü isə 3-5 metrdir. Üç giriş qapısı olan qalanın daxilində müxtəlif məqsədlər üçün tikilmiş 17 yerli əhəmiyyətli tarixi abidə var.

Anar Laçınov bildirib ki, qalada Çar Rusiyasının daimi olaraq 2500 nəfərlik ordusu saxlanılırdı. Bu ordu yerli əhaliyə müxtəlif növ vergilər təyin edirdi. Vergiləri ödəyə bilməyən yerli əhali 1830-cu, 1863-cü və 1864-cü illərdə üsyanlar qaldırmış, qala bir neçə yerdən dağıdılmışdır. 1864-cü ildə Qafqaz Rusiyaya birləşdirildikdən sonra Zaqatala qalası öz əvvəlki hərbi əhəmiyyətini itirmişdir. 1905-ci ildə "Potyomkin" gəmisinin matrosları Çar Rusiyası zülmünə qarşı üsyan qaldırdıqlarına görə məhz bu qalaya sürgün olunmuşdular.