Qazaxıstan - birlikdən söhbət gedə bilməz

Rusiyaya növbəti zərbə Aİİ-nin qurucularından hesab edilən Qazaxıstandan gəlib. Bəlli olduğu kimi, Rusiya illərdir ki, Aİİ-ni birliyə çevirməyə çalışır və bu istiqamətdə əlindən gələni edir. Lakin Rusiyanın bu təşəbbüsü Aİİ-nin yaradılmasında əvəzsiz rol oynayan Qazaxıstandan ciddi təpki gəlib. Sammit zamanı Qazaxıstan prezidenti Qasım-Jomart Tokayev deyib ki, Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) çərçivəsində inteqrasiya yalnız iqtisadi yöndə baş tutmalıdır. Qazaxıstan prezidentinin mətbuat katibi Ruslan Jeldibay deyib ki, "Moskvada keçirilən II Avrasiya İqtisadi Forumunun tədbiri zamanı prezident hazırda geniş müzakirə olunan bir sıra bəyanatlar verib. Bununla bağlı qeyd etmək istərdim ki, dövlət başçısının əsas mesajı Aİİ çərçivəsində inteqrasiyanın yalnız iqtisadi yolla getməsi ilə bağlıdır. Tokayev vurğulayıb ki, bu çərçivədən kənara çıxmaq Aİİ-nin nizamnamə sənədlərinin məqsəd və vəzifələrini pozacaq. Qazaxıstan heç bir ittifaq dövləti yaratmaq və ya onlara qoşulmaq niyyətində deyil və planlaşdırmır", - Jeldibay bildirib. Bu isə o deməkdir ki, Kremlin təşkilatı birliyə çevirmək planı alt-üst olub. Qonşu Qazaxıstan təşkilatın ilk günlərindən qurumun üzvüdür, lakin daha dərin inteqrasiyadan ehtiyatlanır. Prezident Qasım-Jomart Tokayev iqtisadi forumda çıxış edərək, Avrasiya İqtisadi İttifaqında başqa bir ittifaq dövlətinin - Rusiya və Belarusun olduğunu vurğulayıb. O, bunu "fenomen" adlandırıb. Lakin onun sözlərinə görə, birlik çərçivəsində Qazaxıstan üçün əsas olan iqtisadiyyatdır.  Qazaxıstan parlamentinin deputatı Nikita Şatalov izah edib ki, Tokayev öz çıxışında Aİİ-nin təkcə Rusiya iqtisadiyyatı deyil, həm də indiki geosiyasi tufanda qarışmış digər dövlətlərin maraqları toplusudur. "Moskva inteqrasiyanı dərinləşdirmək üçün müxtəlif cəhdlər edib. Vahid valyuta haqqında mütəmadi danışıqlar gedirdi, sonralar milli hökumətlərin səlahiyyətlərinin bir hissəsinin Aİİ-yə verilməsi cəhdləri oldu. Stanislav Pritçinin fikrincə, Tokayevin bəyanatı incə diplomatik oyundur və bunun arxasında Qazaxıstanın maraqları dayanır. "Zaman-zaman Aİİ çərçivəsində siyasi məsələlərdə yaxınlaşma modeli müzakirə olunur, lakin Qazaxıstan bu məsələdə həmişə birmənalı mövqe nümayiş etdirib - yalnız iqtisadi əməkdaşlıq. İki variant var: ya bu, inteqrasiyanın daha da dərinləşməsi imkanları ilə bağlı Rusiyadan müraciət olub, ya da Qazaxıstan öz məqsədlərini güdür", - ekspert yekunlaşdırıb.

Azərbaycanın təşkilata üzv olmaq niyyəti yoxdur

Yeri gəlmişkən, Rusiya mediası tədbirdə ilk dəfə Prezident İlham Əliyevin qonaq qismində iştirak etməsini vacib hesab edib. Prezident Şavkat Mirziyoyev də Moskvada gözlənilirdi, lakin o, dövlət səfərində olan Sinqapurdan olan həmkarı Həlimə Yakubu evdə qəbul etməklə məşğul idi. 2015-ci ildən Aİİ-yə daxil olmağın mümkünlüyünü nəzərdən keçirən Tacikistanın rəhbəri Emoməli Rəhmon da videobağlantı vasitəsilə iştirak edib.

Rusiyalı ekspertlər Azərbaycan Prezidentinin sammitdə iştirakını mühüm hadisə kimi qələmə veriblər. Postsovet Araşdırmaları Mərkəzinin baş elmi işçisi Stanislav Pritçin "Nezavisimaya qazeta"ya açıqlamasında "Azərbaycan Aİİ-nin bütün əsas oyunçuları - Rusiya, Belarus və Qazaxıstan üçün əsas tərəfdaşdır və əlbəttə ki, Azərbaycanın Aİİ-yə üzvlüyü olduqca məntiqli görünərdi. Üstəlik, bu məsələ Aİİ-nin mövcud olduğu ilk günlərdən müzakirə olunur. Bakı təşkilata üzv olmaq təklifini bir şərtlə yaxın buraxır- əgər ölkəyə fayda verəcəksə. Hələlik Azərbaycanın Aİİ-yə üzvlüyü çoxvektorlu strategiyaya və Bakının siyasətinin güc mərkəzlərindən uzaqlığına uyğun gəlmir. İlham Əliyevin Moskvaya səfəri ərəfəsində Azərbaycanın Aİİ ilə yaxınlaşması məsələlərinin müzakirə olunacağı bir dəfə də olsun vurğulanmayıb. Ona görə də İlham Əliyevin səfərinə yalnız sammit çərçivəsində üçtərəfli formatda (Azərbaycan-Rusiya-Ermənistan. - N.Q.) görüş nöqteyi-nəzərindən baxılmalıdır", - deyə Pritçin bildirib.

Bakı hər bir dövlətlə ayrı-ayrılıqda ikitərəfli münasibətləri inkişaf etdirməyə çalışır

İqtisadçı ekspert Rövşən İbrahimovun fikrincə, Prezident İlham Əliyevin Ali Avrasiya İqtisadi Şurasının iclasında iştirakı, birincisi, təşkilat daxilində baş verən proseslərlə birbaşa tanış olmaq, ikincisi, dövlət başçıları ilə görüşlər üçün əlavə platforma əldə etmək imkanı verir. "Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan inteqrasiya proseslərindən uzaqlaşmağa üstünlük verir, hər bir dövlətlə ayrı-ayrılıqda ikitərəfli münasibətləri inkişaf etdirməyə çalışır. Bu, o demək deyil ki, respublika əməkdaşlıqda maraqlı deyil: məsələn, Azərbaycan Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatında müşahidəçidir", - İbrahimov bildirib. Ekspert vurğulayıb ki, Azərbaycan ikitərəfli münasibətlərin inkişafında maraqlı olduğundan və bütün Aİİ ölkələri onunla əməkdaşlıq etdiyindən, münasibətləri sıfır səviyyəsində olan Ermənistanla da gələcəkdə eyni vəziyyət yarana bilər.

Azər Nuriyev Son.az