İslam alimləri demək olar ki, bütünlüklə bu fikirdə yekdildirlər ki, bir şəxs öləndən sonra onun əvəzinə oruc tutmaq, həccə getmək, ehsan vermək, qul azad etmək və bütün bunların savabını onun ruhuna bağışlamaq qəbul olunmuş bir məsələdir. Bunların faydası ölüyə yetişir.

Ölən şəxsə dirilərin bəzi əməlləri mənfi təsir edə də bilər. Məsələn, ölünün dalınca şivən salıb ağlamaq, üz və yaxa cırmaq və s. hərəkətlər onun ruhunun qəbirdə əzab çəkməsinə səbəb olur.

Deyilənlərdən bu məntiqi nəticə çıxır ki, Quran oxuyub savabını ölünün ruhuna hədiyyə etmək də ona faydalı ola bilər.

Həzrət Mühəmməd Peyğəmbərin (s) sünnəsində və məsum imamların hədislərində ölünün ruhuna Quran oxumaq barədə xeyli sübutlar mövcuddur. Məsələn:

1. İbn Abbas rəvayət edir ki, Peyğəmbər (s) cənazəyə Fatihə surəsini oxudu (Sünən İbn Macə, əl-Cənaiz, hədis 1495). Ümmi-Şərik Ənsariyyə rəvayət edir ki, Peyğəmbər bizə cənazə üçün Fatihə surəsini oxumağı əmr etdi (yux. mənbə, hədis 1496).

2. Ləclac adlı səhabə oğlu Əlaya vəsiyyət etmişdi ki, onu məzara qoyandan sonra başının üstündə Fatihə və Bəqərə surələrini oxuyub bitirsin. "Mən Allahın Rəsulundan bunu eşitmişəm" (Təbərani. Əl-Möcəm əl-kəbir, 19-cu cild, səh. 221; Heysəmi. Məcmə əl-zəvaid və mənbə əl-fəvaid, 3-cü cild, səh. 44). Bu kitablarda eyni məzmunlu hədis Abdullah ibn Ömərdən də rəvayət olunub və Heysəmi qeyd edib ki, hədisin rəvayətçiləri mötəbərdir.

3. Əbu Hüreyrə Peyğəmbərdən (s) nəql edir: "Hər kim qəbristanlığa daxil olub, Fatihə, Qul huvəllah və Təkasür surələrini oxusa, sonra "İlahi, Sənin kəlamından oxduqlarımın savabını qəbirlərdə yatan mömin kişi və qadınlara hədiyyə etdim" söyləsə, onlar (ölülər) həmin adam üçün Allahın hüzurunda şəfaət edərlər" (Şeyx Əli Qari. Mirqat əl-məfatih şərh Mişkat əl-məsabih, 4-cü cild, səh. 173).

4. Ənəs Peyğəmbərdən (s) rəvayət edir: "Kim qəbristanlığa daxil olub Yasin surəsini oxusa, ölülərin əzabı yüngülləşər və həmin şəxsə onların sayı qədər savab verilər" (yux. mənbə, 4-cü cild, səh. 174).

5. Məqil ibn Yəsar rəvayət edir ki, Peyğəmbər buyurub: "Ölənlərinizə Yasin oxuyun". (Sünən Əbu Davud, əl-Cənaiz, hədis 3121; Sünən İbn Macə, əl-Cənaiz, hədis 1448; Nəsai. Əməl əl-yovm və-l-leylə, hədis 1074-1075; Nəsai. Əl-Sünən əl-kübra, 9-cu cild, səh. 394, hədis 10.846; Əhməd ibn Hənbəl. Müsnəd, 8-ci cild, səh. 236, hədis 20.837 və 8-ci cild, səh. 239, 20.850; Təbərani. Əl-Möcəm əl-kəbir, 20-ci cild, səh. 219, hədis 510; Hakim Nişaburi. Əl-Müstədrək əla-l-Səhiheyn, 1-ci cild, səh. 565; Səhih İbn Həbban, 7-ci cild, səh. 269; Beyhəqi. Sünən əl-kübra, 3-cü cild, səh. 383).

6. İmam Əli (ə) Peyğəmbərdən (s) rəvayət edir: "Hər kim qəbristanlıqdan keçəndə on bir dəfə "Qul huvəllahu əhəd" surəsini oxusa, sonra savabını ölülərə hədiyyə etsə, ona (həmin qəbristanlıqda basdırılmış) ölülərin sayı qədər savab verilər" (Əcluni Cərrahi. Kəşf əl-xəfa və müziyl əl-ilbas, 2-ci cild, səh. 334).

Qeyd edək ki, Əllamə Süyuti bu hədislərin hamısını "Şərh əl-südur bi-şərh hal əl-movta və-l-qübur" kitabında təqdim etmiş və onlara şərh vermişdir.

İslam tarixinin ilk dövrlərindən etibarən qəbir üstündə Quran oxumaq ənənəsi geniş yayılmışdı. Mötəbər hədis alimlərindən olan İbn Əbi Şeybə "əl-Müsənnəf" kitabında (7-ci cild, səh. 113, hədis 10.953) yazır: "Ənsar (yəni Mədinənin yerli sakinləri olan səhabələr) ölünün yanında Fatihə surəsini oxuyurdular".

Yenə bəzi kitablarda qeyd edilir ki, ənsarın ölüsü düşəndə onun qəbrinin yanına axışır və orada Quran oxuyurdular.

İkinci hissə