1_ Avtokratik şəxsin iradəsindən qaynaqlanan fərdi istibdad qanunları ki, zəiflik, çatışmazlıq, məcburiyyət, təzyiq, dar düşüncə və s. kimi məsələlərlə nəticələnir.

2-Yalnız bir təbəqənin çıxardığı sinfi istibdad qanunları və sözsüz ki, bu qanunlar silsiləsi yalnız müəyyən təbəqənin mənafeyini nəzərdə tutur və eyni hakim sinfin təsiri altındadır.

3- Millətin rəylərindən doğan milli qanunlar; İstər bu qanunlar həqiqətə və məsləhətə uyğun olsun ya olmasın. Müasir dünya bu üçüncü növü ən qabaqcıl qanunlar hesab edir.

Halbuki bəşərin çıxardığı qanunların heç biri əhatəli və tam deyil. Həmçinin insanın fərdi və ictimai həyatının bütün tərəflərinə hörmətlə yanaşmır. Çünki öz elminə və ağlına əsaslanan insanlar bizim üçün qanunlar çıxarıblar:

A: Onlar insanın bütün sahələrini və ehtiyaclarını necə bildilər?

B: Doğrudanmı onlar bəşəriyyətə xeyirxah idilər?

C: Onların səhv etmədiklərinə necə əmin ola bilərik?

D: Ola bilsin ki, onlar müəyyən bir fərdin və ya qrupun mənafeyini nəzərə alıblar. Həmçinin mümkündür ki, mühit, ailə ya qəbilə və ya iqtisadi sistem onların həqiqi biliklərini dəyişib, təzyiqlər və mühit onların qanunvericiliyinə təsir edib.

E: Necə bilək ki, onlar şeytani instinktlərin və tağutların təsiri altına düşməyiblər?

V: Necə əmin ola bilərik ki, bu qanunların təsiri və reaksiyası gec-tez fərdin və ya cəmiyyətin zərərinə səbəb olmayacaq?

Bunlar insan haqları müdafiəçilərinin və sosial ədalətə inananların bir neçə illik pis keçmişi ilə yəqinliyə çevrilən şübhələrdir.

Hamımız başa düşdük ki, bu yalançı tərəfdarlar məhrum və məzlumları xilas etmək üçün təsirli və əhəmiyyətli bir addım atmayıblar.

Həqiqətdə, bu keçmiş və acı təcrübə ilə bəşəri qanunların həyata keçirilməsinə həvəslənənlər daha azdır.

Bəlkə də dünyanın bəzi yerlərində həmin siyasətçilərin, hüquqşünasların fikirlərindən alınan bu qanunlara əməl olunursa, bu, ya maddi həyatı davam etdirməyə görə, ya da cərimə qorxusundan və hakimiyyətin müqavimətindən irəli gəlir.

Yoxsa peyğəmbərlər məktəbindən başqa heç bir məntiqin ardıcılları qaydalara əməl etməkdə öz daxilində sevgi, həyəcan və müqəddəslik hiss etməzlər.

Doğrudan da, azad yaradılmış və azad doğulmuş insan bu gün niyə filankəsin köləsi olmalıdır? Onun kimi başqasının qoyduğu qanuna niyə əməl etməlidir?

Bəli, bu məsələlər və şübhələr insanda əmələ olan həvəsi və məhəbbəti qurudur. Bu şübhələr, xüsusən də insanın bu qanunlara əməl etməyə heç vaxt təşviq edilmədiyi, lakin onlara əməl etmədiyi zaman, səmavi qanunlara zidd olaraq dərhal cərimələndiyi bir vaxtda özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verir.

Çünki təqvalı və itaətkar insanlar da axirətdə savab qazanmış sayılırlar. Peyğəmbərlər məktəbində hətta insanın hədəfə gedən yolda atdığı addımlar üçün savab müəyyən edilir. Bu da peyğəmbərlərin yolu üçün başqa bir imtiyazdır.

Möhsin Qəraəti tərəfindən yazılmış "İslami Əqidə prinsipləri (Nübüvvət)" kitabından götürülmüşdür.