Kirmanşah bazarı canlı memarlıq muzeyidir.

Bu bazara aid tikililərin inşası İranda Sasanilər dövründən başlayaraq Pəhləvilər sülaləsinədək əsrlər boyu davam edib.

İranın qədim bazarları arasında ən uzun şöbələri olan Krmanşah bazarı öz karvansaraları ilə də məşhurdur.

Qonşu şəhər və bölgələrdən gələn tacirlər bazarda gecələyərkən həmin karvansaralarda qalırdılar.

Məsələn, şərqdən gələn tacirlər əsasən hindistanlılar üçün ayrılan karvansaralarda qalırdılar, Xorasandan gələn tacirlərə isə bir qayda olaraq Hacı Ağa Əli qonaq evində yer ayrılırdı.

Kirman İranın mərkəzi əyalətlərindən biridir və ölkənin cənub-şərq bölgələrinin qapısıdır.

Qədim İpək və Ədviyyə yolları Çabahar və Minab da daxil olmaqla Oman Körfəzinin bəzi limanlarından və Kirman vilayətindən keçir.

Kirmanşah bazarının təşəkkülü 6-7-ci əsrlərə aiddir.

Kirmanşah bazarı öz karvansaraları ilə məşhurdur.

Çiçəklənən şəhərin çökməsi Kirmanşah hökmdarı Lütvəli xan Zəndin şah Qacar tərəfindən təqib olunması dövrünə təsadüf edib.

Qətliamdan sonra şəhəri bərpa etmək üçün hətta işçi qüvvəsi də tapılmamışdı.

Kirmanın iqtisadi çiçəklənməsinin zirvə çağı Gəncəli xanın Kirman üzərində hakimiyyəti dövrünə (İranda Şah Abbas dövrü) və həmin illərdə onun oğlu Ələmir xan tərəfindən tamamlanan Gəncəli xan sarayının tikintisi olub.

Bu saray indi də qalmaqdadır və İranın Astan Qüds Rəzavi fonduna daxildir.

Bu sarayın memarı Yazd şəhərindən olan "Ustad Sultan Məhəmməd" olub.

Kirmanşah bazarının tarixinin daha bir əlamətdar mərhələsi Qacarlar dövrünə təsadüf edir.

Fəth Əli Şah Kirmanı yenidən qurmaq və şəhərin arxlarını, bazarlarını və karvansaralarını bərpa etməyi İbrahim xan Zahir əl-Dövləyə tapşırmışdı.

Kirman bazarında Qacar dövründə baş verən dəyişiklər bazarın şimal-cənub nizamının əhəmiyyətini zəiflədib, şərq-qərb istiqamətinin əhəmiyyətini isə qabardıb.

Bazarın şərqində Müzəffəri məscidinin və qərbində Gəncəli xan sarayının inşası bu coğrafi oxun şəhər üzərində əhəmiyyətini gücləndirib.

Təxminən üç kilometr uzunluğunda olan şimal-cənub ticarət sıraları Mahmud Qala bazarından başlayır.

Bazarın Bərdsir adlanan hissəsində miss məmulatlarıyla yanaşı digər mallar da satılır.

Kirman şəhərinin qədim hissəsinin planı ağacı xatırladır: ağacın gövdəsi şəhərin əsas oxu olan bazardan keçir, şəhərə aparan ticarət yolları isə ağacın köklərinə bənzəyir. Bazar şəhər darvazaları boyunca uzanır.

Kirmanın Şahdad səhrası ilə yaxınlığı şəhər iqlimini isti və quru edir, digər səhra bölgələrində olduğu kimi, burada da gündüz və gecə temperaturları arasında böyük fərq var.

Tarixi Kirmanşah bazarının memarlıq həllində səhra memarlığına xas olan bir çox elementlər var, o cümlədən, külək dəyirmanı, yeraltı sahələr və digər elementlər.

Ekstremal isti və soyuqdan qorunmaq üçün bazarda "yay" və "qış" məkanları var.

Kirmanşah bazarındakı karvansaralar, məktəblər, məscidlər və digər binalarda kölgəli mərkəzi həyətlər var.

Yerli iqlimin quraqlığı və istiliyini yumşaltmaq üçün həmin içəri həyətlərdə yaşıllıq sahələri salınıb.

Bazar tikililəri

İrandakı digər tarixi bazarlar kimi, Kirmanşah bazarı da qonaq evləri, məscidlər, məktəblər, hamamlar, su anbarları və digər ictimai məqsədli obyektlər toplusudur.

Həmin obyektlər həyatın müxtəlif sahələrində ehtiyacı ödəmək üçün insanları bir araya gətirir.

Kirman bazarındakı dörd əsas kompleksdən biri Səfəvilər dövründə, digəri şiə Qacarlar dövründə inşa edilmişdir.

Bununla belə bazarın bütün obyektlərinin memarlıq həlli prinsipləri bir-biriylə uyğunluq təşkil edir.

Gəncəli xan kompleksi köhnə şəhər və yeni şimal məhəllələri arasında yerləşən məktəb, mehmanxana, məscid, xəzinədarlıq və su anbarı da daxil olmaqla köhnə tikililər yaxınlığında inşa edilib.

Bu bazarın dönüş nöqtəsindəki köhnə tikililər məktəb, mehmanxana, məscid, xəzinədarlıq və su anbarı da daxil olmaqla kompleksi inşa etmək üçün alındı və buraxıldı.

Kirmandakı Gəncəli Xan Kompleksi İsfahanın Cahan Meydanına bənzər bir əhəmiyyətə malik olub.

Bəziləri hətta Gəncəli xanın kiçik məscidini İsfahan məscidlərinə bənzədirlər.

Gəncəli Xan Fondu Kirmanşah bazarında fəaliyyət göstərən ticari-işgüzarlıq səhələrini belə təsnifatlaşdırıb: silah tacirləri və silah istehsalçıları, kömürçülər, arx boruları qayıranlar, çəkməçilər, dulusçular, zərgərlər, şüşə məmulatı satanlar və istehsal edənlər, xalçaçılar, sabunçular və digərlər.

İbrahim Xan Kompleksi Kirmanı idarə edən Fətəli Şahın kürəkəni İbrahim Xan Zahir əd-Dövlə tərəfindən inşa edilib.

Gəncəli Xan Kompleksi bazarın şimalında yerləşən məktəb, bahalı dükan Qeysəriyyə, hamam, su anbarı və qonaq evi kimi urbanistik elementləri özündə cəmləşdirir.

(adsgarden = window.adsgarden || []).push({});