Tanınmış həkim Peteris Klyava müsahibəsinin ikinci hissəsində uşaq xəstəliklərinin əsas səbəblərini bəzəmədən, düz xətt üzrə açıq şəkildə izah edib. Razılaşın ki, bu, bəzən baha başa gələ bilər.

Son.az Peteris Klyavanın müsahibəsinin ikinci hissəsini təqdim edir:

- Uşaqlar ən çox hansı travmaları alır?

- Biz Avropada ictimai nəqliyyatın və avtomobillərin küçələrdə uşaqların ölümünə səbəb olması üzrə birinci yeri tuturuq. Latviyada sərxoş ataların uşaqları ilə kvadrosikl sürməsi çox adi haldır və ya uşaqlara da idarə etməyə icazə verirlər. Belə sərbəstlik ciddi travmalara səbəb olur. Həmçinin uşaqlar velosiped və çarxları dəbilqələrsiz sürürkən travma alır və ya çarhovuzlarda boğulurlar. Bədbəxt hadisələrin çoxu tibbi dərmanlar, kimyəvi maddələr və yanıqlarla bağlıdır. Yanar maye ilə oynayan uşaq oda yaxınlaşdığı zaman sözsüz ki, ağır xəsarət alacaq. Yeri gəlmişkən, əgər uşağın üstünə qaynar su tökülüb və ya yanıq xəsarəti alıbsa, ona edə biləcəyiniz yeganə yardım yanmış nahiyəyə 3-5 dəqiqə soyuq su tökməkdir. Bu, ağrını və yanığın zərərlərini azaldır. Yəni yanığın dərəcəsini zəiflədir.

- Məyusluq yaradan uzun siyahınızın səbəbi nədir?

- Əsas səbəbi: Latviyada və bütün dünyada valideynlərin 60-70%-i ağıldan kəmdir. Xəstəxana mühafizəçilərin müşahidələrinə əsasən valideynlər uşaqlarını xəstəxanaya ön oturacaqda və təhlükəsizlik kəmərini bağlamadan gətirir. Hər gün valideynlərin cahilliyi, axmaqlığı və diqqətsizliyi ucbatından onlarla uşaqların əzabını və ölümü görürəm. Mən sistemli cəhalətdən danışıram. Təsəvvür edin ki, bir dəfə balaca bir qızcığaz kanalizasiya sisteminin təmizlənməsi üçün olan kimyəvi maye içmişdi. O, mətbəxdə çanağın yanında şüşə bir limonad butulkasında olub. Avropada ona bizim pulla 200 min avro dəyərində qaraciyər köçürtdülər.

- Bir çox valideyn çox yorulduğuna və çox iş gördüyünə diqqət etmir. Dövlətin uşaqlı ailələri nə cürsə dəstəkləməsi pis olmazdımı?

- Hər il on minlərlə uşaq aclıqdan ölür. Bu yaxşıdır, yoxsa pis? Özünüz düşünün, əgər bütün uşaqlar sağ qalsaydı, onda hamısına keyfiyyətli qida çatardımı? Yaxın Şərqdə hər kəs tualet kağızı istifadə etsə, onda bir neçə il içində planetdə bir ağac belə qalmazdı. Demək istədiyim odur ki, əgər hər kəs sivil qaydada yaşasa, onda iyirmi il sonra Yer kürəsi ölər. Yaxşı yaşamaq hər kəs üçün deyil. Əhali sayının azalması cəmiyyətin duyğusallığı baxımdan qorxuludur, amma elmin məntiqi nöqteyi-nəzərindən lazımdır. Odur ki, dünyada heç kim sizin uşağınızın sağ qalmasının xüsusi qayğısına qalmayacaq. Ona narkotiklər verilir ki, özü ölsün, həm də əvəzində pul ödəyir. Dönüşü olmayan keçid nöqtəsi! Odur ki, düzəliş edən tənzimləmə müxtəlif səviyyələrdə həyata keçiriləcək.

- Sizə heç irqçi deyiblər?

- Bəzən. Bir yerdə oxudum ki, Birləşmiş Millətlər Təşkilatı artıq uşaq əməyinin istismar olunmasını hər hansı bir zorakılıq problemi olmadığını düşünür. Yəqin ki, bu, həyatın normasına çevrilib.

Kurzeme və ya Latqaledə (Latviyada yer adları) donmuş, ac və zorakılığa məruz qalmış uşaqları görəndə, valideynlərin uşaq sahibi olmasına niyə icazə verildiyini anlamıram. Üstəlik, bunu "insan hüququ" adlandırırlar. Bu, axmaq bir mədəniyyətdir. Doğuş sayına nəzarət tələb olunur. Müxtəlif ölkələrdə bir zamanlar yalnız pedofillərdə deyil, eyni zamanda anormal, əxlaqsız səviyyədə yaşayan insanlarda da sterilizə (dölsüzləşdirmə) aparılırdı. Əks halda onların uşaqları xəstəlikdən, yoxsul bəslənmədən və qayğıdan əziyyət çəkəcək.

Yanıma huşsuz uşaq gətirəndə nə baş verdiyi anlamaq üçün üç saniyəm var. 4-cü dəqiqədə artıq uşağın vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün hərəkətə keçirəm. Cəmiyyətin və ölkənin digər prosesləri də eyni şəkildə idarə edilməlidir.

Son 10 ildə xəstəxanamız inkişafda böyük bir sıçrayış etdi, uşaqlara kömək etmək üçün böyük imkanlar var. Lakin uşaqların mənəvi, əxlaqi və fiziki vəziyyəti mütənasib olaraq pozulur. Həyatdan bir neçə nümunə verəcəyəm. Bir dəfə bir uşaq kimyəvi məhlul içmişdi. Nəticəsi dəhşətli idi, qida borusundan yoğun bağırsağa qədər bir çox orqan transplantasiyası lazım idi. Uşaq komada idi. Gənc ana isə oturub ağlayırdı. Bütün bunların necə baş verməsi ilə maraqlanmağa başladım. Danlamaq üçün deyil, bu dəhşəti dərk etməsi üçün. "Hamama getdi, götürdü və içdi" deyə ana izah etdi. Günahkar uşaqdır, təsəvvür edirsiniz?

Başqa bir uşaq isə piknikdə manqal üzərinə yanar məhlul tökmüşdü və ağır dərəcəli xəsarətlər almışdı. Reanimasiyada ana ilə ata bizə əmr və göstərişlər verməyə başladı. Ay səfeh, sən alovun qarşısında dayananda göstəriş verməli idin, burada yox! Məcbur olub dedim ki, əgər bir kəlmə də desəniz, polis çağırıb cinayət hadisəsi olduğu barədə protokol tərtib edəcəyik. Ata dərhal səsini kəsib yerində oturdu və işimizə müdaxilə etməyi dayandırdı.

Başqa bir misal sirkə essensiyası ilə bağlıdır. Nənə bağda xiyar turşusu bağlayarkən 4 yaşlı nəvə içinə sirkə essensiyası tökülən "Cola" şüşəsini başına çəkmişdi. Bütün bunlar nənənin gözü qarşısında baş vermişdi.

Bir dəfə də xəstəxanaya üstünə qaynar su tökülmüş uşaq gətirmişdilər Məlum oldu ki, hadisə uşaq bütün günü günəşin altında oynayan, ana isə günəş vannası qəbul edən zaman baş verib. Və belə anaya heç bir cəza verilməyəcək. Beyinsiz böyüklərin uşaqlarla özbaşınalığının qarşısını almaq lazımdır. Yenə deyirəm, elə hadisələr var ki, onlar baş verməli deyil.

- Hansılar?

- Məsələn, bütün kimyəvi təmizləyicilər və dərmanlar mətbəxdə uşaqlar üçün əlçatmaz olmalıdır. Latviyada beta-blokerlərdən ölən uşaqlar olur. Nənələr üçün nəvəsini müəyyən mənada öldürdüyünü qəbul etmək çətindir. İstəmədən də olsa, məsuliyyətsizlikdən irəli gəlir. Hər ikisi də yazıqdır.

Limonad şüşəsini kimyəvi təmizləyicilərlə doldurmaq olmaz. Doktor Dina Sviridova valideynlər üçün Kanadanın pediatriya üzrə kitabını tərcümə edib. Nəşrin sonunda 40 səhifə uşağı mətbəxdə, maşında, zooparkda, ümumiyyətlə hər yerdə qorumağın yollarına həsr olunub. Bizdə isə uşaqlar hələ də itin hücumuna məruz qalır. Bizim üçün ən çətini velosiped dəbilqəsinin lazımlılığını sübut etməkdir.

Arzu edirəm ki, təsadüfən doğulacaq uşaqlar onların məsuliyyətini çəkən bilən ailələrdə dünyaya göz açsın. Almaniyada gənclər arasında "Prioritetləriniz nədir" sualı ətrafında sorğu keçirilib. 70 faizi təhsil, iş, gəlir, həyat keyfiyyəti və mədəniyyət səviyyəsinin onlar üçün vacib olduğunu bildirib. Uşaqlar ən sonuncu yerdə gəlib. Bu, o deməkdir ki, almanlar "Uşağa nə verə bilərəm" sualına cavab tapdığı və onu reallaşdırmaq gücünə malik olduğu zaman övlad sahibi olmağa qərar verir. Ən azı sivil yanaşmadır. İnsanların şüursuz şəkildə övlad dünyaya gətirməsi artıq məsuliyyətsizlikdir.

- Onda niyə ölümə məhkum olan uşaqları xilas etməyə çalışırsınız?

- Liepada müharibə zamanı məşhur yəhudi cərrah Zik yaşayırdı. Onu öldürmədilər. Almanlar üçün yaxşı işlədi. Qırmızı Ordu gəldikdən sonra almanlara kömək etdiyi üçün onu vurmaq istədilər, lakin o, Qırmızı Ordu üçün də yaxşı işləməyə başladı. Daha sonra qızıl skalpel aldı. Hər bir insan taleyin onun üçün təyin etdiyi öhdəliyi yerinə yetirməlidir. Bu, Allah, başqaları və öz vicdanımız qarşısında vəzifədir.

- Cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi uşaqların tərbiyəsinə təsir edirmi?