يا هِشامُ اَلْعاقِلُ لا يَكذِبُ وَ اِنْ كانَ فيهِ هَواهُ

"Ey Hişam! Ağıllı adam nəfsi istəkləri yalana sürükləsə belə, heç vaxt yalan danışmaz." ("Müstədrəkül-vəsail", Mühəddis Nuri, 9-cu cild, səh.88, 10296-cı hədis.)

Pak fitrətini günahlara bulaşdırmayan insan övladının ağlı nəfsani istəklərə uymaz, onun tələsinə düşməz. Çünki pak təbiət yalanı sevmir.

Son.az maide.az-a istinadən bildirir ki, yalan öz-özlüyündə çox pis xarakter kimi nəfsani köklərdən qaynaqlanır və psixoloji zəifliyin nişanəsidir. Bəzən insanın yoxsulluğu kimlərinsə onun ətrafından dağılması, hər hansı məqam və mövqeni əldən verməsi qorxusu onu yalana vadar edir və bura mal-dövlət, məqam, vəzifə və mənafe hissləri də daxildir.

Bəzən şiddətli təəssübkeşlik, ifrat dərəcədə sevgi və məhəbbət insanı yalana sürükləyir; insan istədiyi kəsin xeyrinə, yaxud nifrət etdiyi kəsin zərərinə olaraq həqiqəti gizlədir.

Kin-küdurət və nifrət də yalana bais olur; başqalarının üstün xüsusiyyətləri imanı zəif insanda həsəd hissini oyadır və beləcə, kiməsə zərbə vurmaq niyyətilə onu yalan danışmağa vadar edir.

Həqiqətdə, yalana bais olan bu mənfi sifətlər daxili-ruhi acizlik və imanın zəifliyindən irəli gəlir. Özünə inanmayan ruhən zəif kəslər hər hansı məqsədə nail olmaq və ya zərərdən yaxa qurtarmaq üçün yalana və xəyanətə əl atırlar. Şücaətli, mətanətli və iradəli kəslər isə öz mənəvi qürurlarına sığınır, uğur və müvəffəqiyyətləri bunda görürlər. Allahın yenilməz qüdrət və qüvvəsinə kamil iman gətirənlər bütün nemət, bərəkət, uğur və müvəffəqiyyəti Onun tərəfindən bilir, Onun bütün qüdrətlərdən üstün olan himayəsinə arxalanaraq mənfəət əldə etmək, yaxud zərəri aradan qaldırmaq üçün yalana lüzum görmürlər.

Bəzən də yalanın pis təsirləri və doğruluğun əhəmiyyəti unudulduqda, yaxud ailə ocağını dağıdan və sağlam ictimai həyatı pozan mühit hakim kəsildikdə, insanda bu rəzil sifət kök atır.

Yalanın mənşəyi və batini köklərini araşdırdıqda, bu məsələni də nəzərdən qaçırmaq olmaz ki, yalançılarla oturub-duran, onlarla ünsiyyətdə olan insanın da bu xəstəliyə tutulması təbii bir haldır. Bəzən insan heç bir səbəb olmadan, sadəcə yalançı dost-tanışla oturub-durduğundan yalançılığa əl atır, bu adətə sahib olur.