Mülki Məcəllənin 180.1. maddəsinə görə - Tikinti məqsədləri üçün ayrılmayan torpaq sahəsində və ya buna lazımi icazələr almadan və ya şəhərsalma və tikinti normalarını və qaydalarını ciddi surətdə pozmaqla tikilmiş yaşayış evi, digər tikili, qurğu və ya başqa daşınmaz əmlak özbaşına tikinti sayılır. Azərbaycandakı böyük miqdarda tikililərin faktiki olaraq qanunvericiliyin qeyd olunan tələblərinə uyğun olaraq "özbaşına" tikilmiş hesab edilməsinə baxmayaraq, əslində onların əksər hallarda tam olaraq "özbaşına" tikildiyini demək sadəlövhlük olardı. Belə ki, ölkədə belə tikililərə qeyri-formal nəzarət mexanizmi çox işlək şəkildədir və hamıya yaxşı məlumdur ki, Azərbaycanda icazəsiz olaraq daşı daş üstə qoymaq mümkün deyil. Belə tikililərin əksəriyyəti tikintiyə nəzarət edən aidiyyəti yerli icra qurumlarındakı müvafiq şəxslərlə şifahi şəkildə razılaşdırılır. Ona görə də həmin tikililərin beynəlxalq praktikada olduğu kimi "qeyri-formal tikililər" adlandırılması daha məntiqli olardı.   Beynəlxalq ekspertlərin dünyanın bir sıra ölkələrində apardıqları araşdırmalar göstərir ki, özbaşına tikinti məskənlərinin yaranmasının səbəbləri əsasən bir sıra məcburiyyətlər sayəsində əmələ gəlir.

Bunların sırasına:

- yoxsulluq və yeni iş yerlərinin axtarışı;  - müharibələr, etnik konfliktlər və təbii fəlakətlər ucbatından insanların təhlükəsiz və daha münbit şəraitlə təmin olunmaq istəkləri; - torpaq resurslarından səmərəli istifadəyə dövlət qurumları tərəfindən münbit şəraitin yaradılmaması və s; Azərbaycanda yaranmış özbaşına tikililərin yaxın keçmişinə nəzər salsaq görərik ki, təxminən son bir əsrə yaxın dövr ərzində ölkədə ən azından 3 dəfə "özbaşına tikinti bumu" olmuşdur. Bunlardan: - birincisi, keçən əsrin əvvəllərində neftin sənaye üsulu ilə çıxarılmasından sonra Bakıda iri sənaye obyektlərini yaranması nəticəsində kənd əhalisinin qazanc dalınca şəhərə axını və sənaye obyektlərinə yaxın ərazilərdəki torpaqları zəbt etməklə məskunlaşması; - ikincisi, keçən əsrin 30-cu illərində kolxozların yaranması ilə əlaqədar, kənd təsərrüfatı işlərində traktorların, müxtəlif maşın və mexanizmlərin tətbiqi ilə əlaqədar əl əməyindən istifadənin səmərəli olmadığı ucbatından kənd əhalisinin şəhərlərə iş axtarmaqla bağlı axını; - üçüncüsü, Azərbaycan-Ermənistan-Dağlıq Qarabağ konflikti nəticəsində öz yurd-yuvalarını itirmiş qaçqın və məcburi köçkünlərin Azərbaycanın müxtəlif regionlarına, xüsusilə də Bakı şəhərinə pənah gətirməsi və bu zaman ölkənin müxtəlif regionlarındakı bəzi imkanlı insanların da onlara qoşularaq torpaqları zəbt edərək kütləvi şəkildə sənədsiz tikililərin inşa edilməsi.  İnsanların şəhərlərə axını zamanı bir qayda olaraq şəhərin perimetri boyu yaranan qeyri-formal yaşayış məskənlərində əksər hallarda kommunal xidmət obyektlərinə (işıq, su qaz və s.) icazəsiz qoşulmalar kütləvi xarakter alır, yerli kanalizasiya quyularından kütləvi istifadə halları  torpaq sürüşmələrinə münbit şərait yaradır, zibillərin daşınması qənatbəxş təşkil edilmədiyindən, məntəqədə antisanitariya şəraiti yaranır, yolların vəziyyəti bərbad halda olur və s. Bir sözlə burada yaşayan insanların normal həyat şəraiti olmadığından, həmçinin onlar mülkiyyət hüquqlarından istifadə edə bilmədiyindən, eləcə də təhsil, səhiyyə və digər hüquqlarından yetərincə yararlana bilmədiklərindən özlərini aşağı təbəqəli insan kimi hiss edirlər.  Dünyanın bir çox ölkələrində daxili sosial-iqtisadi səbəblərdən və ya yaranmış konfliktlərdən qeyri-formal yaşayış məskənlərinin geniş vüsət aldığı regionlara da rast gəlinir. Belə ki, Tirana və Belqradda tikintialtı sahələrin 40%-i  qeyri-formal tikililərin yerləşdiyi sahələrdir, Bişkek şəhərinin əhalisi regionlardan miqrasiya nəticəsində 1990-2008-ci illərdə 620 mindən 842 minə yüksələrək Bişkek ətrafındakı kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlarda özbaşına tikilən "yeni tikililər"dən ibarət 27 yeni rayon yaratmışlar, Yunanıstanda tikililərinin 25%-i müvafiq sənədlər olmadan inşa edilmişdir. BMT-nin AİK-nın 2009-cu il hesabatında İstanbul şəhərinin əhalisinin 70%-nin gecekondularda yaşadığı bildirilir və s.