Ekspertlər deyir ki, bu cür xəstəliklərin əsas səbəblərindən biri arzuolunmaz hamiləliklərin vaxtında qarşısının alınmamasıdır. Arzuolunmaz hamiləliklər və ailə planlaşdırılmasının düzgün aparılmaması fərdi problemlərlə yanaşı cəmiyyət səviyyəsində də bir sıra ciddi problemlər yaradır. Bura sağlamlıq, sosial, iqtisadi və psixoloji aspektləri əhatə edən problemləri misal göstərmək olar. 

Ailə planlaşdırılmasının düzgün aparılmaması bir sıra hallarda ananın və övladın ölümü ilə də nəticələnir. Belə ki, hamiləliyə tibbi cəhətdən hazır olmayan qadınlarda (xüsusilə gənc yaşda və ya 35 yaşdan sonra) ana və uşaq ölüm riskini artır. 

Ölkəmizdə bir çox ailələr arzuolunmaz hamiləliklərin qarşısını abortlarla almağa çalışır. Belə ki, ölkə üzrə abortların sayı 2021 ci ildə 46 877, 2022 ci ildə 57 999, 2023 cü ildə isə 73 816 olub. 15 49 yaşlı hər 1 000 qadına düşən abortların sayı 27,9 olub. Lakin bu da öz-özlüyündə ciddi fəsadlar törədir. Təhlükəsiz olmayan abortlar ağır qanaxma, infeksiya, sonsuzluq və hətta ölümlə nəticələnə bilər. Bu həmçinin depressiya, stres və post-travmatik stres pozuntusuna (PTSP) səbəb ola bilər. Qısa doğuş intervalları və ardıcıl hamiləliklər nəticəsində isə yenidoğulmuşlar zəif çəki, vaxtından əvvəl doğuş və inkişaf geriliyi ilə doğula bilərlər. Həmçinin bu prosesin tənzimlənməməsi sosial, iqtisadi və uşaqlar üçün problemlər yaradır.

Maddi və emosional olaraq hazır olmadan dünyaya gələn uşaqlar ailədaxili gərginlik və münaqişələrə səbəb ola bilər. Yeniyetmə yaşda olan hamiləliklər qızların təhsilini yarımçıq qoymasına və sosial həyatdan uzaqlaşmasına səbəb olur. Ailə planlaşdırması olmayan cəmiyyətlərdə qadınlar arzuolunmaz hamiləliklər səbəbindən zorakılığa məruz qala bilər.

Bu cür doğuşlar, həm də ailənin iqtisadi vəziyyətini çətinləşdirir. Ailə daha çox uşağa baxmaq məcburiyyətində qalır, bu da gəlir azlığına səbəb ola bilər. Həmçinin bu səhiyyə sisteminə əlavə yük yaradır və dövlətin sosial yardım xərclərini artırır.

Ailə planlaşdırması olmayan ailələrdə böyüyən uşaqlar yetərli təhsil, qidalanma və diqqət ala bilmirlər. Valideyn qayğısı və nəzarəti çatışmayan uşaqlar gələcəkdə sosial uyğunsuzluq və cinayətkarlığa meylli ola bilərlər.

Modern.az-a açıqlamasında arzuolunmaz hamiləliklərin qarşısını almaq üçün reproduktiv sağlamlığın və cəmiyyətin bunu qəbul etməsinin önəmindən danışan sosioloq Lalə Mehralı bildirib ki, reproduktiv sağlamlıq ən birinci cinsi tərbiydir.

"Reproduktiv sağlamlıq bizim bütün həyatımız boyu  fiziki, psixoloji, sosial rifahımız deməkdir. Bu elə bir sistemdir ki, özündə nəinki cinsi tərbiyəni, eləcə də cinsi sağlamlığı qorumağı, yoluxucu xəstəliklərlə mübarizəni, cinsi savdlılığı ehtiva edir. Ümumi sağlamlıq da şərtdir təbii, lakin reproduktiv sağlamlığın qorunması həm də sağlam nəsil, sağlam ailə və sağlam gələcək deməkdir", - o qeyd edib.

Sosioloq planlaşdırılmış ailə və planlaşdırılmış hamiləliyin daha sağlam bir nəsilartırma ilə ailənin rifahını artırdığını vurğulayıb:

"Siz bu sayədə istədiyiniz zaman övlad sahibi ola bilirsiniz, üstəlik ən yaxşı şərtlərdə və ən sağlam vəziyyətdə bunu edirsiniz. Reprodiktiv bilik sayəsində ailədə uşaqların sayı valideynlərin istəyi, həyat tərzi, təhsili və maddi imkanlarına uyğun planlaşdırılır. Bu da təbii olaraq uşaqların daha sağlam və rifahı yüksək ailədə böyüməsinə xidmət edir". 

O qeyd edib ki, əgər reprodiktiv sağlamlıq təmin olunmasa bu həm ailənin, həm cəmiyyətin, həm də dövlətin rifahına təsir edir.

"Doğrudur, daha çox nəsilartırmanın, çoxuşaqlılığın tərəfdarıyıq, lakin əgər şərtlər imkan vermirsə, uyğun şərait yoxdursa planlaşdıraraq nəsil artırmaq lazımdır. Uşaqlara daha yaxşı həyat, daha yaxşı təhsil verə bilmək üçün bu şərtdir"- deyə sosioloq sonda qeyd edib.

Tibb üzrə mütəxəssislər bildirir ki, ailə planlaşdırmasının düzgün aparılmasının və arzulonmaz hamiləliklərin qarşısını alınmasının bir sıra üsulu var. 

1. Təbiətə və ya digər adı ilə insan bədəninə əsaslanan üsullar - Qadının menstrual dövrünə əsaslanaraq məhsuldar günləri müəyyən etmək. Yumurtlama zamanı bədən temperaturundakı dəyişiklikləri izləmək. Yumurtlama dövründə servikal mayenin vəziyyətini izləmək.

2. Məhsuldarlığın müvəqqəti qarşısını alan üsullar -   Hormonal kontraseptivlər - Həblər, iynələr, implantlar və hormonal spiral (IUD). Barrier üsulları - Prezervativ, diafraqma və spermisidlər (sperma öldürücü gellər). İntrauterin cihazlar (IUD) - Hormonal və ya mis spiral.  Fövqəladə kontraseptivlər - Qorunmasız cinsi əlaqədən sonra hamiləliyin qarşısını almaq üçün istifadə edilən "səhərdən sonra həbləri".

3. Daimi üsullar - Sterilizasiya, kişilərdə vasektomiya, qadınlarda isə boru bağlanması (Fallop borularının bağlanması)

4. Təhsil və maarifləndirmə üsulu -  Cəmiyyət arasında reproduktiv sağlamlıq və ailə planlaşdırması haqqında biliklərin artırılması, yeniyetmələr və gənclər üçün xüsusi maarifləndirmə proqramları, ailələrin reproduktiv sağlamlığa dair peşəkar tibbi məsləhət alması.