... Bir zamanlar "İslam Dövləti"nin emissarı kimi Əhməd əş-Şəraa İraqa silah, pul və öz qara tarixi yazmağa qadir olan güclü şəbəkələr gətirirdi. Lakin onun ambisiyaları radikal cihadın əlində marionet olmaqdan çox uzaq idi. Şəraa İŞİD-dən uzaqlaşmaqla kifayətlənmədi, həm də "Əl-Qaidə"ni tərk edərək öz ideyasını - "Cəbhət ən-Nüsra"nı yaratdı. Bu, onun radikallar dünyasından siyasi müstəqilliyə doğru addım atmasının başlanğıcı oldu.

Qərbin tərəddüdü: bir bəyanatın təsiri

Almaniyanın müdafiə naziri Boris Pistoriusun "Heyət Təhrir əş-Şam" (HTŞ) ilə mümkün danışıqlar barədə verdiyi bəyanat dünya siyasətini silkələdi. Bir vaxtlar radikalizmin simvolu olan HTŞ bu gün Suriyanın xilası üçün son şans kimi təqdim edilir. Əhməd əş-Şəraa, yaxud Əbu Məhəmməd əl-Cövlani, artıq yalnız bir cihadçı lider deyil; onun yeni imici Qərbin təzyiqi ilə formalaşır. Lakin bu dəyişikliklərin arxasında illərlə davam edən zorakılıq, müharibə və siyasi manipulyasiya dayanır ki, bu da onu Yaxın Şərqin ən mübahisəli simalarından birinə çevirir.

Diktaturanın qalıqları üzərində yeni lider

Hər inqilab öz kölgəsi və işığını daşıyır. Necə ki, Lenin Sovet İttifaqının memarı oldu, əl-Cövlani də yeni Suriyanın siyasi səhnəsində öz adını tarixə yazdırmağa iddialıdır. Onun İdlibin dağlarından azad olunmuş Dəməşqə qədər olan yolu, həm xarici düşmənlərlə, həm də öz keçmişinin kölgələri ilə mübarizə aparan bir qəhrəmanın faciəsini xatırladır.

Bəşər Əsəd rejiminin süqutu qaçılmaz idi. Korrupsiya, amansız repressiyalar və xarici dəstəyə olan hədsiz asılılıq bu rejimi zəiflətdi. İsrailin "Hizbullah" və İran qüvvələrinə vurduğu zərbələr, Ukraynada müharibənin Kremlin diqqətini yayındırması Əsədin rejimini çöküşə sürüklədi. Bu xaos içində əl-Cövlani təkcə bir hərbi komandir kimi deyil, həm də yeni Suriyanı birləşdirmə missiyasını öz üzərinə götürən bir siyasətçi kimi ortaya çıxdı.

Azad olunmuş Hələbdəki hərbi formasında görünən Şəraa sanki yeni bir mesaj verirdi: "Mən yalnız cihadın deyil, gələcəyin də bir hissəsiyəm."

Kardaha və Laziqiyyə: tarixi dönüş

Şəraa üçün ən böyük sınaq Əsəd ailəsinin doğma şəhəri olan Kardahaya doğru irəliləyiş oldu. Suriyalıların qan tökülmüş onillikləri ərzində ələvilərlə barışıq qeyri-mümkün görünürdü. Lakin Şəraa diplomatiya ustası olaraq onların razılığını qazandı.

Bu, sadəcə hərbi bir qələbə deyildi; bu, tarixin dönüş nöqtəsi idi. Laziqiyyə, bir vaxtlar rejimin dayağı sayılan şəhər, könüllü olaraq HTŞ-nin nəzarətinə keçdi. Şəhərin gəncləri Əsədin heykəllərini yıxaraq yarım əsrlik diktatura kabusunun izlərini tarixdən silirdilər.

Diplomatik akrobatika: sülh üçün cəsarət

Əhməd əş-Şəraa yalnız bir hərbi lider deyil, həm də siyasi arenada mahir bir oyunçu olduğunu sübut etdi. Kürd liderləri ilə dialoqlar, ismaililərlə siyasi inteqrasiyanın yollarını axtarmaq və hökumət qüvvələrindən dezertir olmuş komandirlərlə razılaşmalar HTŞ-ni radikal qrupdan dövlət qurmağa hazır olan siyasi gücə çevirdi.

Ancaq bu proses ağır qurbanlarla müşayiət olundu. Radikallar üçün əl-Cövlani artıq bir xain idi. İdlibdəki etirazlar, sui-qəsd cəhdləri onun siyasi layihəsinin riskli bir balans üzərində qurulduğunu göstərir.

Qəhrəman, yoxsa satqın?

Əhməd əş-Şəraa bir paradoksun rəmzidir. O, bəziləri üçün xilaskar, bəziləri üçün isə keçmişinin günahlarını yumaq mümkün olmayan bir liderdir.

Onun cihadın qaranlığından Suriyanın siyasi səhnəsinin mərkəzinə yüksəlişi təkcə bir şəxsin deyil, həm də bir millətin transformasiyasının rəmzinə çevrildi. Müharibənin və fəlakətlərin dağıtdığı Suriya, indi yeni bir dövrün astanasında dayanır. Amma bu dövrün uğuru və ya uğursuzluğu, qaçılmaz olaraq, Əhməd əş-Şəraa adını daşıyacaq.

Strateji manevr ustası

Əhməd əş-Şəraa siyasi səhnədəki cameleondur - vəziyyətdən asılı olaraq çevik şəkildə dəyişməyi və uyğunlaşmağı bacaran lider. Onun "Cəbhət ən-Nüsra"nı "Heyət Təhrir əş-Şam"a (HTŞ) çevirməsi siyasi arenaya göndərilmiş bariz bir mesaj idi: burada artıq qlobal cihada yer yoxdur, onun yerinə Suriyanın daxili prioritetləri dayanır.

Bu transformasiya yalnız bir ad dəyişikliyi deyildi. HTŞ artıq qara cihadçı bayrağı deyil, ağ rəngli barış bayrağını yüksəltdi. Bu ağ bayraq Suriyanın müstəqillik dövrünün üçrəngli bayrağı ilə yanaşı dalğalanaraq Əsəd rejiminin zülmkar keçmişindən və radikal mövqelərdən uzaqlaşmanın simvoluna çevrildi.

Amma simvollar tək başına yetərli deyil. Şəraa barışmaz radikalları sıralardan kənarlaşdırdı və təşkilatı mülayim qüvvələrlə gücləndirdi. O, yalnız hərbi qələbələrin yetərsiz olduğunu anladı - yeni bir dövlət yaratmaq üçün ideologiya, diplomatiya və xalq dəstəyi lazım idi. Bu məqsədlə tanınmış islam alimi Abd ər-Rəhim Attunun intellektual dəstəyi ilə "mustaimin" - "İslam icmasının qonaqları" statusu hazırlandı. Bu, dini azlıqların hüquqlarını sünnilərlə tam bərabərləşdirməsə də, əməkdaşlıq və barış niyyətini ifadə edən bir addım idi.

Keçmişin ağır kölgəsi

Əhməd əş-Şəraa neft sənayesində çalışan bir ailənin oğlu olaraq Səudiyyə Ərəbistanında dünyaya gəldi. Onun uşaqlıq illəri Dəməşqdə nisbətən firavan keçsə də, gənclikdə yaşadığı dramatik bir sevgi hekayəsi - bir ələvi ailəsinə mənsub qıza olan məhəbbəti - onun düşüncə tərzində ilk çatları yaratmış ola bilər. Bu təcrübə, bəlkə də, onun sonradan dini icmalar arasında dialoqa can atmasının təməlində dururdu.

ABŞ-ın İraqa müdaxiləsindən sonra Əhməd əş-Şəraa tarixin qızğın mərkəzinə düşdü. Əvvəlcə anti-amerikan müqavimətinin döyüşçüsü, daha sonra isə "Camp Bucca" həbs düşərgəsində məhbus olaraq müxtəlif mərhələlərdən keçdi. Bu düşərgə gələcək cihad liderləri üçün bir inkubatora çevrilsə də, Şəraa oradan sadəcə silahlı mübarizə ilə kifayətlənməyən ambisiyalarla çıxdı.

Suriyaya döndükdən sonra o, həm müttəfiqlərini, həm də düşmənlərini manipulyasiya edərək öz imperiyasını qurdu. Qərb kəşfiyyatı ilə əməkdaşlıq ittihamları hələ də səslənsə də, ABŞ-ın onun başına mükafat qoyması bu iddiaları şübhə altına alır.

Ümid və xəyanət siyasəti

Dəməşqin ələ keçirilməsi və "Qurtuluş Hökuməti"nin qurulması ilə Əhməd əş-Şəraa təkcə müharibə meydanında deyil, həm də idarəçilikdə ustalığını nümayiş etdirdi. Onun rəhbərliyi altında mühəndis Məhəmməd əl-Bəşirin bu hökumətin başçısı olması xaosun içində belə əsas dövlət institutlarını bərpa etməyin mümkün olduğunu sübut etdi.

Onun barışıq təşəbbüsləri hər yerdə eyni reaksiya ilə qarşılanmadı. Ələvilər, kürdlər və ismaililər ilə əlaqələr qurmağa çalışarkən həm radikalların ittihamları, həm də keçmiş quruluş tərəfdarlarının narazılığı ilə üzləşdi. Radikallar onu cihadı satmaqda günahlandırdılar, onun islahatları isə ölkə daxilində yeni münaqişələr yaratdı.

... Əhməd əş-Şəraa bu gün Suriyanın gələcəyi üçün ümid işığı kimi görünür. Onun liderliyi altında ölkənin sonsuz müharibədən çıxacağına dair ümidlər var. Lakin çətinliklər hələ də qalır: 13 milyondan çox suriyalı məcburi köçkün kimi yaşamağa məcburdur, onlardan 6 milyonu xaricdədir. Şərq bölgələrində və kürd ərazilərində gərginlik hələ də davam edir. Türkiyə qüvvələrinin irəliləməsi isə yeni zorakılıq dalğasının qapısını açır.

Əhməd əş-Şəraa: yeni Suriyanın memarı?

Bu gün Əhməd əş-Şəraa yalnız bir lider deyil, həm də ölkənin tarixi dönüş nöqtəsi kimi çıxış edir. Onun strategiyası və ambisiyaları Suriyanın yenidənqurma prosesini ya tamamlayacaq, ya da yeni bir böhran yaradacaq.

Onun irsi təkcə öz dövrünü deyil, Suriyanın gələcək taleyini də müəyyən edə bilər. Tarix bir çox liderləri ya xilaskar, ya da dağıdıcı kimi yad edir. Əhməd əş-Şəraa hansı səhifəyə düşəcək? Bu sual hələ də açıqdır, lakin cavab bir millətin taleyini dəyişə bilər.

Daha bir neçə il əvvəl "terrorçu №1" kimi damğalanan Əhməd əş-Şəraa bu gün özünü dağıdılmış Suriyanı dirçəltmək missiyasını üzərinə götürmüş islahatçı kimi təqdim edir. Lakin onunla əməkdaşlıq yolunda duran maneələr hələ də güclüdür. ABŞ və onun müttəfiqləri Şəraa-nı təhlükə kimi görməyə davam edirlər. Terrorçu damğası və onun başına təyin olunmuş 10 milyon dollarlıq mükafat keçmiş siyasətin köhnəlmiş, lakin hələ də qüvvədə olan bir simvolu kimi qalır.

Bəs Qərb bu mövqeyini dəyişmək üçün lazımi çevikliyi göstərə biləcəkmi? Əvvəlki miqrasiya böhranından hələ özünə gəlməyən Avropa, yenidən yaxınlaşan qaçqın axınının uzaqdan gələn səsini eşidir. Suriyanın destabilizasiyası artıq təkcə Yaxın Şərq üçün deyil, həm də Avropanın və Qərbin sərhədləri üçün böyük bir təhlükəyə çevrilib. Milyonlarla sığınacaq axtaran insanın təzyiqi, Avropanın onsuz da həssas balansını daha da poza bilər.

Belə bir vəziyyətdə Əhməd əş-Şəraa, ölkəni yeni bir vətəndaş müharibəsindən xilas edə biləcək yeganə real siyasi güc kimi görünür. Amma Böyük Britaniyanın baş naziri Kirs Starmerin Şəraa-nı terrorçu siyahısından çıxarma təşəbbüsünü dəstəkləməkdən imtinası sual doğurur: Qərb, keçmişdə etdiyi səhvləri təkrarlayaraq, bölgəni sabitləşdirmək üçün son şansı itirmirmi?

Qərb və Şərq arasında

Şəraa ilə dialoqdan imtina artıq öz nəticələrini verməyə başlayıb. Yeni Suriya lideri, Moskva ilə strateji yaxınlaşma siqnalları göndərməkdədir. Onun Rusiya hərbi bazalarının saxlanmasını dəstəkləyən bəyanatları və Kremlin dostluq münasibətlərini inkişaf etdirmək çağırışları, Qərbə bir xəbərdarlıqdır: təşəbbüs yenidən Rusiyanın əlinə keçmək üzrədir. Bu, yalnız Yaxın Şərqdəki mövqelərin güclənməsi deyil, həm də regiondakı geopolitik tarazlığın Qərbin əleyhinə dəyişməsi deməkdir.

Bu perspektiv, xüsusən də, son illərdə Suriyanın münaqişə meydanında nəzarəti itirmiş Avropa və ABŞ üçün ciddi narahatlıq yaradır. Əgər Qərb, Suriyanın yeni hakimiyyəti ilə əməkdaşlıq şansını əldən buraxsa, bu, təkcə Rusiyanın təsirini artırmaqla qalmayacaq, həm də Türkiyə, İran və digər regional oyunçuların aktivliyinə yol açacaq.

Şəraa: kimdir o?

Əhməd əş-Şəraa haqqında beynəlxalq ictimaiyyətin əsas sualı belədir: o, kimdir? Keçmişin radikal cihad emissarı, yoxsa Suriyanın islahatçı memarı? Onun radikal cihadizmdən mülayim millətçiliyə keçidi, siyasi strategiyasını çevikliklə idarə etmə qabiliyyətini sübut edir.

O, təşkilatını dəyişərək beynəlxalq səviyyədə qəbul edilə biləcək yeni bir imic yaratdı. Dini azlıqlarla barışıq istiqamətində addımlar atdı və dövlət institutlarının bərpasına yönəlmiş islahatları başlatdı. Ancaq onun xarizması və siyasi instinkti, təhlükəli bir ikitərəfli qılınc kimi, həm ümid, həm də təhlükə yarada bilər.

Tarix göstərir ki, yeniliklərə ümid bəxş edən bir çox liderlər nəticədə avtoritar rejimlərin qurucularına çevriliblər. Şəraa, dəyişikliklərin qapısını açan Mixail Qorbaçova bənzəyirmi, yoxsa onun ambisiyaları, yeni bir avtoritarizmin bünövrəsini qoyacaq?

... Bu gün Suriya seçim qarşısındadır. 13 milyondan çox vətəndaşı məcburi köçkün olan bu ölkə, yeni bir istiqamət seçmək məcburiyyətindədir. Bu böhranın təsiri ilə üzləşən Qərb anlayır ki, növbəti bir qaçqın dalğası Avropanın mövcud həssas tarazlığını ciddi şəkildə poza bilər.

Qərb özünə bu sualı verməlidir: Şəraa-nın keçmişinə baxmayaraq, ona şans verməyə hazırdırmı? Yoxsa, keçmişdə olduğu kimi, kənarda qalmağı seçərək bölgəni Rusiyaya və digər oyunçulara təslim edəcək?

Çağırış və fürsət

Əhməd əş-Şəraa təkcə bir lider deyil, o, həm də Qərbin və Yaxın Şərqin tarixi üçün bir çağırışdır. Onun ambisiyaları, xarizması və zəkası yalnız Suriyanı deyil, bütün Yaxın Şərqi dəyişdirmə potensialına malikdir. Lakin dünya ondan üz döndərsə, bu, təkcə strateji bir səhv deyil, həm də onilliklər boyu hiss olunacaq tarixi bir uğursuzluq olacaq.

Şəraa, ya yeni Suriyanın simvolu olacaq, ya da itirilmiş ümidlərin təcəssümü kimi yadda qalacaq. Onun taleyini təkcə o deyil, həm də ona şans verməyə hazır olan və ya olmayan dünya müəyyən edəcək.