Paris Sazişi çərçivəsində həllini tapmamış əsas məsələlərdən biri, karbon bazarlarının tənzimlənməsini nəzərdə tutan 6-cı maddə idi. COP29 çərçivəsində bu məsələnin həllində irəliləyiş əldə olunması qlobal iqlim siyasəti tarixində dönüş nöqtəsi oldu. Karbon kreditlərinin beynəlxalq mübadiləsi və iqlim layihələrinin maliyyələşdirilməsi ilə bağlı mexanizmlər, xüsusən də inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. ABŞ və Avropa İttifaqının liderliyi ilə əldə edilən razılaşma Azərbaycanın ev sahibliyi etdiyi tədbirin tarixi əhəmiyyətini daha da artırdı.

2015-ci ilin dekabr ayında Parisdə keçirilən COP21 (BMT-nin İqlim Dəyişiklikləri üzrə Çərçivə Konvensiyasının 21-ci Konfransı) çərçivəsində qəbul edilən Paris Sazişi qlobal iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə sahəsində ən mühüm hüquqi sənəd olaraq tarixə düşdü. Sazişin əsas məqsədi qlobal istiləşməni sənaye inqilabından əvvəlki dövrə nisbətən 2°C-dən aşağı səviyyədə saxlamaq və mümkün olduğu təqdirdə bu həddi 1.5°C-ə yaxınlaşdırmaqdır. Bu məqsəd, həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrin birgə fəaliyyətini tələb edir və qlobal əməkdaşlıq üçün vahid çərçivə yaradır.

Sazişin əsas müddəaları belədir:

Qlobal istiləşmənin məhdudlaşdırılması. Paris Sazişi, qlobal istiləşməni məhdudlaşdırmaq üçün hər bir ölkənin milli töhfə planlarını (NDC) təqdim etməsini tələb edir. Bu planlar ölkələrin karbon emissiyalarını azaltmaq və ekoloji dayanıqlılığı artırmaq üçün atacaqları konkret addımları əhatə edir.

Karbon emissiyalarının azaldılması: Saziş çərçivəsində 2050-ci ilə qədər karbon emissiyalarının sıfır balansına nail olmaq əsas hədəf kimi müəyyənləşdirilib. Bunun üçün təmiz enerji mənbələrinə keçid, yaşıl texnologiyaların inkişafı və meşə örtüyünün qorunması kimi tədbirlər ön plandadır.

Maliyyə dəstəyi: Paris Sazişi, inkişaf etmiş ölkələrin inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliklərinin təsirlərini azaldacaq layihələr üçün maliyyə dəstəyi göstərməsini nəzərdə tutur. Bunun üçün illik 100 milyard dollarlıq iqlim fondu yaradılıb.

Saziş iqlim dəyişikliyinin təsirlərinə uyğunlaşma və bu təsirlərə qarşı müqavimət göstərmək üçün ölkələr arasında texnoloji və təcrübə mübadiləsini təşviq edir.

Paris Sazişi təkcə hüquqi bir sənəd deyil, həm də qlobal əməkdaşlıq üçün bir platformadır. Bu saziş çərçivəsində:

İnkişaf etmiş ölkələr təmiz enerji texnologiyalarını inkişaf etdirmək və bu texnologiyaları inkişaf etməkdə olan ölkələrlə bölüşmək üçün öhdəliklər götürdülər.

Beynəlxalq maliyyə institutları, iqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaq üçün inkişaf etməkdə olan ölkələrə dəstək göstərmək üçün yeni mexanizmlər yaratdılar.

Saziş, həm dövlət sektorunu, həm də özəl sektoru iqlim dəyişikliklərinə qarşı mübarizədə fəal iştirak etməyə dəvət edir.

Azərbaycan Paris Sazişinə 2016-cı ildə qoşulub və ölkə olaraq qlobal iqlim siyasətinə öz töhfəsini vermək üçün müxtəlif tədbirlər həyata keçirir. Azərbaycanın milli səviyyədə müəyyən edilmiş töhfələrinə (NDC) əsasən, 2030-cu ilə qədər karbon emissiyalarını 1990-cı il səviyyəsinə nisbətən 35% azaltmaq planlaşdırılır.

Azərbaycanın bu məqsədlərə çatmaq üçün gördüyü tədbirləri xatırladaq:

Təmiz enerji istehsalı: Azərbaycan təbii qazdan istifadəni artırmaqla yanaşı, külək və günəş enerjisi sahələrində də layihələr həyata keçirir.

Yaşıl texnologiyalar: Əsasən sənaye və kənd təsərrüfatı sektorlarında yaşıl texnologiyaların tətbiqi genişlənir.

Ekoloji layihələr: Meşələrin salınması və biomüxtəlifliyin qorunması sahəsində mühüm addımlar atılır.

Azərbaycan, həmçinin, iqlim dəyişikliyinin təsirlərinin azaldılması və uyğunlaşma tədbirləri üçün beynəlxalq maliyyə və texnologiya dəstəyi almaq məqsədilə beynəlxalq tərəfdaşlarla əməkdaşlığı gücləndirir.

... Paris Sazişi əhəmiyyətli bir qlobal təşəbbüs olsa da, onun həyata keçirilməsi bir sıra çətinliklərlə üzləşir

2023-cü ilin məlumatlarına görə, dünya üzrə karbon emissiyaları hələ də artmaqda davam edir. Xüsusən də, sənayeləşmiş ölkələrin bu sahədə daha aktiv addımlar atmaması qlobal istiləşmə ilə mübarizədə ciddi maneələr yaradır.

İnkişaf etmiş ölkələr tərəfindən inkişaf etməkdə olan ölkələrə illik 100 milyard dollar məbləğində maliyyə dəstəyinin tam təmin olunmaması Paris Sazişi çərçivəsində irəliləyişə mane olur.

Bəzi ölkələrin iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə məsələsində müttəfiqlik mövqeyi göstərməməsi qlobal səylərin effektivliyinə mənfi təsir edir.

İnkişaf etməkdə olan ölkələrdə təmiz enerji texnologiyalarına keçid üçün resursların olmaması bu ölkələrin sazişə töhfəsini məhdudlaşdırır.

Paris Sazişi qlobal iqlim siyasətində bir dönüş nöqtəsidir və onun uğurla həyata keçirilməsi yalnız qlobal əməkdaşlıqdan asılıdır. 2030 və 2050-ci illər üçün qoyulmuş məqsədlərə çatmaq üçün bütün ölkələr emissiyaları azaltmaq üçün təmiz enerji mənbələrinə keçidi sürətləndirməli, beynəlxalq maliyyə dəstəyini artıraraq inkişaf etməkdə olan ölkələrin layihələrinə dəstək verməli və sənaye sektorunda yaşıl texnologiyaları tətbiq edərək ekoloji təsirləri minimuma endirməlidirlər.

Paris Sazişi dünya ölkələrinin iqlim dəyişikliyinə qarşı birgə mübarizəsini əks etdirən ən mühüm qlobal sənəddir. Onun uğurla həyata keçirilməsi, yalnız qlobal istiləşmənin təsirlərinin azaldılmasına deyil, həm də ekoloji dayanıqlılığın təmin edilməsinə xidmət edəcək. Azərbaycan, bu sazişin tələblərinə uyğun olaraq öz töhfəsini verməklə yanaşı, regional və qlobal səviyyədə ekoloji siyasətində lider mövqeyini gücləndirməkdədir. Bu proses ölkəmizin gələcək iqtisadi inkişafı və ekoloji təhlükəsizliyinin təmin olunması baxımından strateji əhəmiyyət kəsb edir.

COP29 zamanı iqlim maliyyəsi üzrə əldə edilən razılaşmalar qlobal səviyyədə dayanıqlı inkişaf üçün yeni imkanlar açdı. Dünya Bankı öz maliyyə öhdəliyini 170 milyard dollara çatdıracağını bəyan etdi. Bundan əlavə, Avropa İttifaqı və digər beynəlxalq maliyyə qurumları inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün iqlim fondlarına əlavə vəsait ayırmağı öhdələrinə götürdülər. Bu fondlar təmiz enerji texnologiyalarının tətbiqi, karbon emissiyalarının azaldılması və ekoloji layihələrin həyata keçirilməsində istifadə olunacaq.

Azərbaycan bu tədbir vasitəsilə beynəlxalq maliyyə qurumları ilə əlaqələrini daha da gücləndirərək, qlobal iqlim siyasətində lider mövqeyə yüksəldi. COP29-un təşkilində nümayiş etdirilən yüksək səviyyəli təşkilatçılıq və diplomatik səylər Azərbaycanın beynəlxalq arenada nüfuzunu daha da artırdı. Tədbir zamanı Azərbaycan qlobal liderlər və maliyyə qurumları ilə gələcək əməkdaşlıqlar üçün mühüm platforma qurdu.

COP29 Azərbaycanın daxili inkişaf strategiyasında da mühüm rol oynadı. Təmiz enerji layihələrinin genişləndirilməsi, yaşıl texnologiyaların tətbiqi və karbon emissiyalarının azaldılması üzrə yeni təşəbbüslər ölkə iqtisadiyyatının rəqabət qabiliyyətini artıracaq. Azərbaycanın dayanıqlı enerji siyasəti həm daxili ehtiyacları qarşılamaq, həm də qlobal iqlim siyasətində nümunə olmaq üçün yeni imkanlar açır.

COP29 zamanı Azərbaycanın göstərdiyi təşkilatçılıq dünya liderləri tərəfindən yüksək qiymətləndirildi. Təhlükəsizlik tədbirlərinin effektivliyi, qonaqların rahatlığı üçün yaradılmış şərait və Bakı şəhərinin müasir infrastrukturunun təqdimatı tədbirin yüksək səviyyədə keçirilməsinə zəmin yaratdı. İştirakçılar Azərbaycanın bu tədbiri həm təşkilatçılıq, həm də məzmun baxımından mükəmməl səviyyədə həyata keçirdiyini vurğuladılar.

COP29-un uğurla keçirilməsinə baxmayaraq, bəzi Qərb dairələri tədbiri nüfuzdan salmaq üçün cəhdlər göstərdilər. Azərbaycanın iqlim siyasətini tənqid edən əsassız ittihamlar beynəlxalq ictimaiyyət tərəfindən rədd edildi. Azərbaycan hökumətinin diplomatik səyləri, Qərbin boykot cəhdlərinin qarşısını alaraq tədbirin müvəffəqiyyətlə həyata keçirilməsini təmin etdi. Nəticədə COP29 Azərbaycanın iqlim siyasəti sahəsində əsas oyunçu olduğunu bir daha nümayiş etdirdi.

COP29 Azərbaycan üçün yalnız qlobal nüfuz baxımından deyil, həm də daxili inkişaf baxımından strateji əhəmiyyət daşıyır. Təmiz enerji sahəsində yeni layihələr, ekoloji baxımdan dayanıqlı iqtisadiyyatın qurulması və beynəlxalq tərəfdaşlıq əlaqələrinin gücləndirilməsi Azərbaycanın inkişaf strategiyasının əsas prioritetləridir.

COP29 Azərbaycanın beynəlxalq siyasətdə liderlik ambisiyalarını həyata keçirdiyi bir platforma oldu. Tədbir zamanı əldə edilən razılaşmalar, iqlim maliyyəsi üzrə yeni təşəbbüslər və dünya liderlərinin Bakıya diqqəti Azərbaycanın qlobal səhnədəki rolunu möhkəmləndirdi. Bakı yalnız regional deyil, qlobal səviyyədə də mühüm diplomatik və ekoloji qərarların qəbul olunduğu bir mərkəz kimi qəbul edildi. COP29 Azərbaycanın qlobal miqyasda nüfuzunu artırmaqla yanaşı, dayanıqlı gələcək üçün yeni perspektivlər açdı. Bu, Azərbaycanın strateji əhəmiyyətini daha da artıracaq və ölkəmizin beynəlxalq arenada davamlı liderliyini təmin edəcək. Elçin Alıoğlu TREND