Bunu Prezident İlham Əliyev dünən (aprelin 12-də) Şimali Makedoniya Respublikasının xarici işlər naziri, ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədri Buyar Osmanini qəbul edərkən də bildirib. Dövlət başçısı açıq şəkildə qeyd etdi ki, Ermənistan-Azərbaycan şərti sərhədində 3 şəhid verdiyimiz son insident Ermənistan tərəfindən məqsədyönlü şəkildə törədilmiş təxribatdır.

Ermənistanın destruktiv mövqeyi nəticəsində ötən ilin dekabr ayından etibarən Bakı və İrəvan arasında dayandırılan birbaşa təmasları yenidən aktuallaşdırmaq istəyən Azərbaycanın beynəlxalq vasitəçilər vasitəsilə Ermənistanı danışıqlar masasına qaytarmaq üçün intensiv addımlar atdığı bir vaxtda bu cür insidentin baş verməsi rəsmi İrəvanın sülhdən yayınmaq cəhdindən başqa bir şey deyil. 

Normallaşma prosesi üzrə formatlar və atılmış addımlar hər kəsə bəllidir. Bəlli olmayan Ermənistanın nə etmək istədiyidir. Müstəqil siyasət yürütmək cəsarəti olmayan Nikol Paşinyan hakimiyyəti gah Qərbin, xüsusən də Fransanın əmr qulu olur, gah da İran molla-fars rejiminin. Nəticədə isə Ermənistan yeni hərbi təxribatlar törətməklə danışıqlardan imtina etməyə məcbur edilir.

Amma Bakının da Ermənistanı sülhə məcbur etmək variantı mövcuddur. Axı İrəvan bunu danışıqlar yolu ilə yerinə yetirməyi bilməsə də, Azərbaycanın nəyə qadir olduğunu 44 gün ərzində çox yaxşı gördü və bildi. 

Ermənistanın iki gün əvvəlki Laçın istiqamətindəki təxribatında iki məqama diqqət yetirmək lazımdır:

✔️ Ermənistan ya konstruktivlik göstərib, sülh danışıqlarına öz gəlir-çıxarlarını hesaba qataraq qatılıb, regional təhülkəsizliyə töhfəsini verəcək.

✔️ İrəvan sülh müqaviləsi və müqavilədən irəli gələn öhdəlikləri yerinə yetirilmədiyi təqdirdə təxribatlar variantına üstünlük vermiş olacaq ki, bu da Laçındakı silahlı insidentinin davamına şahid olacağımız mənasını verir.

Yəni bu öhdəliklər daxilində bütün problemlər siyasi-hüquqi formada həll olunmayanadək, ən xırda məsələlərin eskalasiya ilə nəticələnəcəyini qaçılmaz edir. Məhz ona görə də rəsmi Bakı İrəvana qarşılıqlı öhdəliklər əsasında sülh müqaviləsi təklif edir.

Laçındakı təxribat sonrası bir məqama xüsusi ilə diqqət etmək gərəkdir. İki tərəf arasında baş verən bu hərbi toqquşma sonrası ilk dəfə olaraq heç bir vasitəçi tərəflərlə telefon danışığı apararaq gərginliyin azaldılmasına çağırış etmədi. 

Bu insident sonrası Moskvadan bəyanatlar gəlməyə başladı ki, o da daha çox Cənubi Qafqazda mövqe savaşına hesablanmış bəyanatlar toplusundan başqa bir şey deyildi. Mariya Zaxarovanın mətbuat konfransında "Azərbaycan və Ermənistan danışıqların növbəti raundunun Rusiyada keçirilməsi ilə bağlı razılıq verib" açıqlaması Qarabağ ermənilərinin rus sülhməramlı kontingenti vasitəsi ilə rəsmi Bakıya danışıqlar aparmaq üçün təklif göndərməsinin pərdəarxasında məhz elə Rusiyanın dayandığı məsələsini təsdiqləmiş oldu. 

Belə göründü ki, bu, Rusiyanın artıq 3 aydan çoxdur deaktivləşdirilən və onun ardınca Azərbaycanın etnik erməniləri Bakıda danışıq aparmaq üçün edilən iki təklifinə separatçılardan Rusiyanın istəyinə uyğun şəkildə "sülhməramlı kontingentin komandanlığı iştirak edəcəksə görüşməyə razıyıq" ritorikasından sonra Azərbaycanın mövqeyinin dəyişib-dəyişmədiyini öyrənmək məqsədilə bir nəbz yoxlaması idi. 

Ermənistanın baş naziri ölkəsinin xüsusi xidmət orqanlarını şərti sərhəddəki insident zamanı hadisə yerindən video yayan və Ermənistan hakimiyyətini istefaya çağıran "beşinci kolon" qüvvələrinə diqqət yetirməyə çağırmaqla əslində, dolayısı ilə bu təxribatın məhz Rusiyaya bağlı Ermənistan hərbçiləri tərəfindən törədildiyini, yəni Rusiya əlinin olduğunu qeyd etməklə yanaşı, eyni zamanda onu bildirmiş oldu ki, buna görə məsuliyyəti məhz elə Moskva daşıyır. 

Lakin çox çəkmədi, Rusiya tərəfi Paşinyanın bu iddialarına da reaksiya verdi. Belə ki, Mariya Zaxarova iki gün əvvəl Laçın istiqamətindəki erməni təxribatı barədə açıqlama verərkən bildirib ki, bu silahlı insident Qərbin müdaxiləsi nəticəsində baş verib. Bununla da Moskva Paşinyanın dəstixəttinə uyğun şəkildə İrəvanın onlara böhtan atdığını, Rusiyanın bu məsələdə günahsız olduğunu diqqətə çatdırıb: "Uzun müddətdir davam edən bu məsələnin həlli ilə heç vaxt məşğul olmayan digər oyunçuların və ya strukturların oraya daxil olması nəzərdə tutulan effekti verməyəcək - sülhün əldə edilməsi təmin edilməyəcək. Bu, təəssüf ki, gərginləşməyə, sabitliyin pozulmasına gətirib çıxaracaq".

Rəsmi Moskvanın bu bəyanatla verdiyi mesajın ünvan(lar)ı bəsbəllidir:

⚫️ Zaxarova bununla Ermənistana "Sərhəddinizə gətirdiyini Avropa İttifaqı missiyası Azərbaycanla gərginliyin qarşısını almaq, prosesə müdaxilə etmək gücündə deyil. Onlar Ermənistandan çıxmayana kimi Bakı ilə İrəvan arasında sülhün olacağını gözləmək yersizdir, eskalasiya riskinin azalmayacağını bilməlisiniz" fikrini irəlli sürmüş oldu

⚫️ Amma burada bir məsələyə də xüsusi diqqət yetirmək lazımdır. Belə ki, Moskvadan səsləndirilən bu bəyanatda "bu məsələnin həlli ilə heç vaxt məşğul olmayan digər oyunçular" fikrində Zaxarova məhz rəsmi Tehranı eyham vurmuş ola bilər. Çünki istər 44 günlük müharibənin geridə qaldığı son 3 il olsun, istərsə də 30 illik işğal zamanı İran rejimi Azərbaycanla Ermənistan arasında "münaqişəyə" son qoymaq, bu istiqamətdə praktiki addımların atılması istiqamətində heç bir yadda qalan təşəbbüslə çıxış etməyib. 

Buradan da belə nəticə çıxara bilərik ki, Rusiya məhz 44 günlük müharibədə olduğu kimi neytrallığını qorumaqla Ermənistanı Azərbaycanla baş-başa qoyub Nikol Paşinyana növbəti dərs vermək niyyətindədir. Məhz Moskvanın bu planını pozan İranın Ermənistana istər siyasi, istər hərbi, istərsə də terror və təxribatlarla verdiyi dəstəkdir. Bu, Kremli hazırda ən çox narahat edən məsələ kimi gündəliyində yer alır. Çünki ard-arda bu cür təxribatların törədilməsi Paşinyan hakimiyyəti üçün Rusiya sülhməramlılarına "bir işə yaramırsan" ritorikasını daha gücləndirmiş olacaq. 

Əslində buradan başqa bir nəticəyə də gələ bilərik: Zaxarova eyni zamanda bildirmək istəyir ki, hazırda Qarabağdakı təxribatların arxasına sözügedən qüvvələr dayanır. O qüvvələr ki, onlar sülhün əldə olunmasına, Zəngəzur dəhlizinin açılmasına qarşı olduqlarını açıq-aşkar ortaya qoyublar. 

Üçtərəfli razılaşmaya əsasən, Ermənistan Naxçıvana nəqliyyat kommunikasiyallarına təhlükəsizlik zəmanəti verməli, Rusiya isə nəzarəti həyata keçirməlidir. İranı narahat edən eksterritoriallığı Ermənistandan hazırda Bakı yox, Moskva tələb edir. Belə çıxır ki, İranın Zəngəzur dəhlizi ilə bağlı narahatlığı Rusiyanın eksterritorial təklifi ilə əlaqəlidir. 1992-ci il dən İran-Ermənistan sərhədinə Rusiya sərhədçiləri nəzarət edir. Rusiyanın nəzarət etdiyi Zəngəzur dəhlizini Azərbaycanın necə işğal edəcəyi, İranla əlaqəni necə kəsəcəyi, necə "Böyük Turan" quracağı - cavab tələb etməyən ritorik suallardır.

Bütün bu detallar isə bir daha İranın bəhanələrini ifşa edir. Ermənistanın təhülkəsizliyini, sərhəd xəttini özünün qırmızı xətti elan edən rəsmi Tehran əlindən gələni edir ki, Bakı ilə İrəvanın ulduzu heç cürə barışmasın.

Laçındakı təxribat göstərişi də Cənubdan gəldi?

Təxribatdan bir gün qabaq - 3 gün əvvəl Ermənistan Təhlükəsizlik Şurasının katibi Armen Qriqoryan Tehrana səfər etmişdi. Səfər zamanı o, Əli Şamxani ilə iki ölkə arasında əlaqələr və onların inkişaf perspektivləri ilə yanaşı, regiondakı vəziyyəti də müzakirə edib.

Məhz Əli Şəmxaninin Ermənistan TŞ-nın rəhbəri Armen Qriqoyanı qəbul etməsindən saatlar sonra Laçında belə bir hadisənin baş verməsi bütün diqqətləri Tehrana yönəldir. Çünki son günlər istər Vaşinqtondan, istər Moskvadan Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh danışıqlarının yenidən aktiv fazaya daxil olması istiqamətində hərəkətlilikləri göz önündə idi. Demək ki, danışıqlar prosesindən məmnun olmayan, sülhü istəməyən son illərə kimi çox da yaxşı tanımadığımız tanışlarımızdır (İran molla-fars rejimi).

Nəzərə alsaq ki, gələn xəbərlərə görə, Ermənistan Laçın istiqamətində hərbçilərimizi İran istehsalı olan hərbi texnikaların vasitəsilə atəşə tutub, o zaman hər şey bir daha təfsilatı ilə ortaya çıxır. 

Böyük ehtimalla Armen Qriqoryanı Tehrana çağıran İranın Ali Təhlükəsizlik Şurasının katibi Əli Şamxanin erməni həmkarına lazımi təlimatlar verdi və əmir qulu olan qardaşı Ermənistan bu sifarişdən kənardan çıxa bilməyib. Bunun həm də elə Ermənistanın ürəyincə olan bir gediş olduğunu düşünə bilərik. 

Artıq İran prosesdə tərəf olduğunu açıq şəkildə göstərir, yeni bir ikitərəfli müharibəni regional miqyasa çevirməyə hazır olduğu barədə mesajlar verir.  

Çox güman ki, görüşdən sonra "Cənubi Qafqaz regionunda istənilən coğrafi dəyişikliyin əleyhinəyik" deyən Əli Şamxani Armen Qriqoryanı Azərbaycan əleyhinə gərəkli addımlara "cəsarətləndirib". Halbuki İkinci Qarabağ müharibəsindən və ötənilki sentyabr döyüşlərindən sonra Ermənistan Azərbaycana qarşı istənilən təxribatdan çəkinməliydi. Çəkinmədilərsə, atdıqları "addımın" sonuna kimi arxasında dayanmağı da bacarmalıdır. 

İrəvan çox yaxşı bilir ki, bu cür təxribatlar qarşı tərəfi müharibəyə sürükləyir. Əgər bir regionda ölkələr bir-birinin ərazi bütövlüyü tanınmırsa, soyuq qarşıdurma ancaq bir müddət davam edə bilər, müharibə gec-tez qaçılmaza çevriləcək. Yox, İrəvanın istəyi elə budursa, o zaman "hodri meydan!".

Təhməz Əsədov Son.az