Əxlaqi məqamlardan bir başqası da tövbə məqamıdır. İnsan yuxudan ya qəflət məstliyindən ayıldıqdan, huşa gəldikdən və diqqətli olduqdan sonra, Allah-taalaya doğru qayıtmalıdır. Allahdan başqa hər bir şeydən keçməlidir. Allah Həzrət Musaya (ə) buyurur: "أنا بُدُّکَ الأزمّ" Yəni; İnsan Allahdan başqa hər bir şeydən vaz keçə bilər, Amma, Allah vaz keçilməzdir. Əgər bir şəxs Allahdan uzaqlaşsa, gərək yenidən Allaha qayıtsın.

Əlbəttə, bu qayıdış məkan baxımından qayıdış deyil və təkvini olaraq ondan uzaqlaşmaq olmaz. Çünki, mümkinül-vücud sıfır kimidir. Allah vacibəl-vücuddur. Sıfır olmaq ədəd sayılmır. Hərfin mənası da ismi məna olmadan həqiqətə çevrilmir. Habelə, insan olmayınca kölgə də olmur. Buna görə, Allah bütün mümkünlərlə birgədir və Ondan uzaqlaşmaq olmaz. Allah buyurur: "نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَيْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَريد" (Biz ona şah damarından da yaxınıq!) (2) Bizə bizim canımızdan daha yaxındır. Başqa yerdə buyurur: "هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُم" (Siz harada olsanız, O sizinlədir.) (3) Deməli, təkvini baxımdan mümkünül-vücud, yəni məxluq Allahdan nə uzaqlaşa bilər, nə də bu məsələ mümkün deyil. Amma, təşrii baxımdan insan günah etdikdə və Allahın əmrlərilə müxalifət etdikdə Onun yaxınlığından uzaqlaşır. Yəni günah həbib və məhbub (Allah və bəndə) arasındaqalın hicab və pərdə icad edir və Onunla Allah arasında fasilə yaranmasına səbəb olur. Amma bu fasilə məkan fasiləsi deyil. Əksinə, şairin işarə etdiyi fasilədir:

Bədənimin qübarı canımın çöhrəsinin hicabı olur Nə xoş andır ki, o çöhrədən pərdəni qaldırım

"وَ جاءَتْ كُلُّ نَفْسٍ مَعَها سائِقٌ وَ شَهيد لَقَدْ كُنْتَ في‏ غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَديد" (Hər bir kəs (Rəbbinin hüzuruna) bir sürüyən (sürüyüb məhşərə gətirən) və bir də şahidlə (iki mələklə) gələcəkdir. (Ona belə deyiləcəkdir:) "Sən (dünyada) bundan (bu müdhiş günə uğrayacağından) qafil idin. Artıq bu gün gözündən pərdəni götürdük. Sən bu gün sərrast görürsən!") (4) Ola bilsin ki, bəziləri ixtiyari ölümə malik olsunlar və bu həqiqəti başqa şəxslərdən öncə görsünlər.

Mərhum Ayətullah Qazi Təbatəbainin övladı atasının belə dediyini nəql edib: -"İstənilən tərdid və şəkk ölüm anına qədərdir. İnsan bu dünyadan keçdikdən sonra, bütün şeylər onun üçün kəşf olunacaq".

Günahın pis təsirlərindən biri də budur ki, Xaliqlə məxluq arasında hicab yaradır. Özünü bəyənmə və özünü sevmək günahından qalın heç bir hicab yoxdur. İnsan özünü gördüyü və özünə etimad etdiyi zamandan etibarən giriftarçılıqlar başlayır.

Başqa bir məqam budur ki, günah bir növ zəhərdir. Əgər insan zəhərlənsə, təcili olaraq həkimə müraciət etməlidir. Bir hədisdə belə buyurulur: -"Günahın insan bədənində qoyduğu təsir, qəssabın bıçaqla qoyunun bədənində qoyduğu təsirdən daha pisdir". Buna görə, insan bir günah etdikdə, özünü tövbə suyu ilə yumalıdır.

Göz yaşı ilə yuyundum ki, təriqət əhli belə deyir Əvvəlcə pak ol, sonra O pak olana nəzər sal

Allah-taala pak və münəzzəhdir. Gözü camaatın mal, şöhrət, məqam və namusunda olan şəxs Allahı görə bilməz. Allahı, gecə namazı ilə paklanmış gözlə görmək lazımdır. İmam Əlidən (ə) soruşdular: "هَلْ رَأَيْتَ رَبَّكَ حِينَ عَبَدْتَه" (Ona ibadət edərkən, öz Rəbbini görmüsənmi?) İmam (ə) buyurdu: "مَا كُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَه" (Görmədiyim Allaha ibadət etmərəm) Sonra buyurdu: "لَمْ تَرَهُ الْعُيُونُ بِمُشَاهَدَةِ الْأَبْصَارِ وَ لَكِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِيمَان" (Gözlər Onu baxış müşahidəsilə görməzlər. Amma, qəlblər Onu imanın həqiqətilə görərlər). (5) Buna əsasən, bu çirkli gözlərlə yarın çöhrəsini görmək olmaz.

Buna əsasən, insan həmişə azuqə və yol tədarükü görməlidir. Əgər boynunda Allah və ya insanların haqqı varsa və ya bir şəxsin qeybətini, ona töhmət və istehza etmişsə, onlardan halallıq almalıdır. Çünki, bərzəx gözü açıq olan şəxslər qeybət edən şəxslərin hansı əzaba düçar olduqlarını görürlər.

Mübarək ayədə belə buyurulur: "وَ لا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضاً أَ يُحِبُّ أَحَدُكُمْ أَنْ يَأْكُلَ لَحْمَ أَخيهِ مَيْتاً فَكَرِهْتُمُوهُ" (Bir-birinizin qeybətini qırmayın! Sizdən biriniz ölmüş qardaşının ətini yeməyə razı olarmı?! Bu sizdə ikrah hissi oyadar.) (6) Qeybət etmək Quranda din qardaşının ətini yeməyə bənzəyir.

Allahın ağuşuna qayıtmaq istəyən və günah və xətalarından tövbə etmək istəyən şəxs, bir neçə mərhələni keçməlidir. Əvvəlcə günahdan tövbə etməlidir. Yəni, insan İlahi vacibatı yerinə yetirsin və haramları tərk etsin. Bu seyr və süluk yolunda insanın atdığı ilk addımdır. Kim bu birinci sinifdən keçsə, tövbənin ikinci sinifi əvlaları (yaxşı olan əməlləri) tərk etmək və hətta mübahları tərk etməkdən tövbə etməkdir. Yəni, insan bacardığı qədər məkruhları tərk etməməlidir. Baxmayaraq ki, bunlara əməl etməsə əzab və cəzası yoxdur. Amma, seyr və süluk əhli olmur.

Tövbənin üçüncü sinifi Allahdan başqasından tövbə etməkdir. Yəni, Hərbi Hissənin Nəzarət Buraxılış Məntəqəsində növbədə olan əsgər kimi diqqət etməlidir ki, Allahdan başqası onun qəlbinə daxil olmasın.

Qəlb haqqın mərkəzidir. Ona layiqincə bax ki, batil nəqşlərlə dolması heyifdir.

Hədisdə deyilir: "قلبُ الْمُؤْمِنِ عَرْشُ الرَّحْمَنِ" (Möminin qəlbi Rəhmanın (Allahın) ərşidir) (7). Allah buyurur: "أنا عِندَ المُنكَسِرَةِ قلوبُهُم" (Mən sınmış qəlblərin yanındayam) (8).