Dayanmayan militarizm və revanşizm meylləri fonunda Ermənistan 2024-cü ilin dekabrından etibarən silahlı qüvvələrinin modernizasiyasına aktiv şəkildə sərmayə qoyur və əsas diqqətini pilotsuz texnologiyalara yönəldir. Ukrayna müharibəsinin təcrübəsindən faydalanaraq, erməni rəhbərliyi 2020-ci ildəki İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı aşkar edilən texnoloji geriliyi kompensasiya etməyə və fəlakətli məğlubiyyətə gətirib çıxaran zəif cəhətləri aradan qaldırmağa çalışır.

Silahlı qüvvələrin modernizasiyası və əsas istiqamətlər

2020-ci ilin 44 günlük müharibəsində Ermənistanın məğlubiyyətindən sonra müdafiə naziri Suren Papikyan ordunun modernizasiyasını əsas prioritetlərindən birinə çevirdi. Bu proqramın mərkəzində radioelektron mübarizə (REM), pilotsuz uçuş aparatları (PUA) və məlumatların emalı üçün proqram təminatı dayanır. Bu sahələrin seçilməsi təsadüfi deyil: məhz bu istiqamətlərdə Ermənistan ordusu Qarabağdakı döyüşlər zamanı ciddi zəifliklər göstərmişdi.

44 günlük müharibə zamanı Ermənistan ordusu Azərbaycanın REM sahəsindəki tam üstünlüyü ilə üzləşdi. Beynəlxalq Strateji Tədqiqatlar İnstitutunun (IISS) məlumatına görə, Ermənistan silahlı qüvvələri müasir radioelektron basdırma sistemlərinə malik deyildi və Azərbaycan PUA-larına effektiv müqavimət göstərə bilmirdi.

Hərbi ekspert Leonardo Trinçer Global Defense Analysis portalına verdiyi müsahibədə bildirmişdi: "Ermənistanın radioelektron mübarizə sahəsində çox məhdud imkanları var idi. Azərbaycan KORAL (Türkiyə) və REDET 4 (İsrail) komplekslərindən fəal istifadə etdiyi halda, erməni tərəfi nə düşmənin rabitəsini basdıra bildi, nə də dron hücumlarından müdafiə oluna bildi."

Ermənistanın Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, 2020-ci ilə qədər ordunun sərəncamında Sovet dövründən qalmış R-330J "Jitel" və SPN-30 kimi köhnə REM sistemləri var idi. Lakin bu komplekslər müasir, şifrələnmiş kanallar üzərindən idarə olunan PUA-lara qarşı az effektli idi.

2021-ci ildə Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin hesabatında aşağıdakı məqamlar etiraf olunurdu:

Erməni hava hücumundan müdafiə sistemlərinin 90%-i radioelektron mühafizənin zəifliyi səbəbindən məhv edilib. 300-dən çox zirehli texnika PUA hücumları nəticəsində itirilib. "Osa" və "Strela-10" kimi zenit-raket kompleksləri Bayraktar TB2 və Harop kamikadze dronlarının hücumlarına tab gətirə bilməyib.

Bu nəticələrdən sonra Suren Papikyan müasir REM sistemlərinin alınmasına qərar verdi. 2023-cü ildə Ermənistan Hindistandan DRDO D-4 radioelektron basdırma sistemləri aldı. 2024-cü ildə isə Fransa ilə Thales Scorpion REM komplekslərinin tədarükünə dair müqavilə imzalandı.

Defense One portalının hərbi analitiki Ceyms Uayt hesab edir: "Fransanın Scorpion sistemləri Ermənistan ordusunun müdafiə qabiliyyətini yaxşılaşdıra bilər, lakin real döyüş şəraitində onların effektivliyi hələ sübut olunmayıb."

Pilotsuz uçuş aparatları: Azərbaycanı təqib etməyə cəhdlər

Azərbaycan PUA-larının dağıdıcı zərbələri fonunda Ermənistan öz pilotsuz uçuş aparatlarını inkişaf etdirmək üçün intensiv proqramlara start verdi. Lakin RAND Corporation tədqiqat mərkəzinin məlumatına görə, 2024-cü ilə qədər Ermənistan bu sahədə hələ də ciddi şəkildə geri qalır.

Əsas problemlər:

Maliyyə çatışmazlığı - 2021-ci ildə Ermənistan dron layihələrinə cəmi 7 milyon dollar ayırdığı halda, Azərbaycan 120 milyon dollardan çox investisiya yatıraraq Türkiyə və İsraillə birgə layihələr həyata keçirdi. Texnoloji tərəfdaşların olmaması - Azərbaycan Harop, SkyStriker, Orbiter (İsrail), Bayraktar TB2, Aksungur (Türkiyə), Çin PUA-ları kimi qabaqcıl texnologiyalara çıxış əldə etdiyi halda, Ermənistanın analoji tərəfdaşları yoxdur. Lokal sənayenin geriliyi - Ermənistanın ProMAQ şirkəti "Krunk" adlı kəşfiyyat PUA-sını istehsal etdi, lakin bu aparatların texniki göstəriciləri Azərbaycan dronlarından geri qalır.

Bununla belə, Ermənistan hökuməti vəziyyəti dəyişməyə çalışır. 2023-cü ildə Hindistanla Archer döyüş dronlarının, Fransa ilə isə Aliaca taktiki kəşfiyyat PUA-larının alınması üçün müqavilələr bağlandı.

Ermənistan Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, 2025-ci ilə qədər 150-dək Hindistan istehsalı olan PUA alınması planlaşdırılır. Lakin ekspertlər bu planların uğurlu olacağına skeptik yanaşırlar.

Eurasian Security Review üçün müsahibə verən hərbi analitik Maykl Karpenter qeyd edir:

"Hindistanın pilotsuz uçuş aparatları Türkiyə və İsrail dronlarından uçuş məsafəsi, muxtariyyət və zərbə gücü baxımından geri qalır. Ermənistan boşluqları doldurmağa çalışır, lakin fərq hələ də çox böyükdür."

Ermənistanın revanşist hərbi strategiyası modernizasiya proqramları ilə müşayiət olunsa da, real imkanlar hələ də məhduddur. REM sistemlərinin alınması və pilotsuz aviasiyanın inkişafı üçün görülən tədbirlər bu boşluğu tam doldurmaq üçün kifayət etmir. Texnoloji, maliyyə və strateji tərəfdaş çatışmazlığı Ermənistanı Azərbaycan qarşısında yenidən zəif mövqeyə salır.

Hazırkı vəziyyət onu göstərir ki, Ermənistanın gələcək hərbi planları daha çox siyasi bəyanatlardan və formal modernizasiya səylərindən ibarətdir, nəinki real güc balansını dəyişdirə biləcək ciddi transformasiyalardan.

Rəqəmsal döyüş meydanı uğrunda mübarizə

2020-ci ildə Ermənistanın məğlubiyyətinin əsas səbəblərindən biri köhnəlmiş məlumat emalı yanaşması idi. Azərbaycan peyklər, dronlar və REM sistemlərindən gələn kəşfiyyat məlumatlarını birləşdirərək müasir alqoritmlərdən istifadə etdi. Ermənistan ordusu isə belə koordinasiyaya malik deyildi.

Müharibədən sonra Ermənistan Baş Qərargahında kibermüharibə üzrə xüsusi bölmə yaradıldığı elan edildi. 2022-ci ildə hökumət böyük həcmli məlumatların analizi sahəsində ixtisaslaşmış Palantir Technologies (ABŞ) şirkəti ilə müqavilə bağladı.

2024-cü ilə qədər Ermənistan Fransanın Atos şirkəti ilə kəşfiyyat məlumatlarının inteqrasiyası üçün proqram təminatının hazırlanması üzrə danışıqlar aparır.

Lakin ekspertlər bu addımların effektivliyinə skeptik yanaşırlar. Analitik Artur Martirosyan qeyd edir: "Rəqəmsal döyüş meydanında koordinasiya yalnız proqram təminatı ilə mümkün deyil. Bunun üçün bütövlükdə ordunun idarəetmə sisteminin modernizasiyası lazımdır. Ermənistan bu prosesə hələ yeni başlayır."

Ermənistanın hərbi modernizasiya istiqamətlərindən biri pilotsuz uçuş aparatları (PUA) və radar texnologiyalarının inkişafıdır. Bu prosesə Inogate, Boo Vision və ADX Systems kimi bir neçə erməni şirkəti cəlb edilib. Onlar özlərini innovativ startaplar kimi təqdim etsələr də, real döyüş sistemləri yaratmaq potensialları hələ də sual altındadır.

Müdafiə Nazirliyindəki mənbəyə görə, Ermənistan Türkiyə və İsrailin təcrübəsini mənimsəməyə çalışır, lakin reallıq çox daha mürəkkəbdir: