İsveçrə Federal Məclisinin yuxarı palatası olan Kantonlar Şurası çərşənbə axşamı keçirilən iclasda "Dağlıq Qarabağ üzrə Sülh Forumu: ermənilərin geri qayıtmasına imkan yaradılması" adlı layihəni təsdiqlədi. Palatanın 46 üzvündən 29-u İsveçrədəki erməni diaspor nümayəndələrinin irəli sürdüyü bu təşəbbüsün lehinə səs verib. Absurd sənəd "Dağlıq Qarabağ və Azərbaycan nümayəndələri arasında dialoq platformasının yaradılmasını nəzərdə tutur" və məqsəd "zorla köçürülmüş ermənilərin öz tarixi vətənlərinə təhlükəsiz, kollektiv və ləyaqətli şəkildə geri qayıtmasını təmin etmək"dir.

Bu idiotik və təhlükəli təşəbbüs parlamentin hər iki palatasından dəstək alıb: 2024-cü il dekabrın 17-də onu daha əvvəl Milli Şura (parlamentin aşağı palatası) da təsdiqləmişdi. İsveçrə qanunvericiliyinə əsasən, hər iki palatanın dəstəyi layihəni icrası məcburi olan qanuna çevirir ki, bu da Federal Şuraya (hökumətə) sülh forumunun təşkili tapşırığını verirdi. Bu, İsveçrə tarixində parlamentin erməni məsələsi ilə bağlı birbaşa qərar qəbul etdiyi ilk hadisə oldu.

Parlamentin dəstəyinə baxmayaraq, erməni diasporunun təşəbbüsü Federal hökumətin sərt müqaviməti ilə üzləşdi. Martın 18-də İsveçrənin xarici işlər naziri İnyatsio Kassis parlamentdə keçirilən dinləmələrdə forumun keçirilməsinə qarşı qətiyyətli bəyanatla çıxış etdi. O, hökumətin obyektiv və balanslı yanaşma prinsipinə sadiq qaldığını və hər hansı təxribat xarakterli addımları qəbul etmədiyini vurğuladı.

İ.Kassis xatırlatdı ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında hər hansı sülh təşəbbüsü yalnız hər iki tərəfin razılığı ilə həyata keçirilə bilər. Nazir, həmçinin, tərəflərin artıq sülh sazişinin mətnini razılaşdırdıqlarını və formalaşmış danışıqlar prosesinin mövcud olduğu şəraitdə əlavə xarici təşəbbüslərin yersiz olduğunu bildirdi.

Xüsusilə diqqətçəkən məqam budur ki, İnyatsio Kassisin dediyinə görə, Qarabağ Azərbaycanın ərazisidir və İsveçrə neytral dövlət kimi beynəlxalq hüquq normalarını poza bilməz. Nazir bildirib ki, belə bir təşəbbüsün həyata keçirilməsi İsveçrənin beynəlxalq münaqişələrdə obyektiv vasitəçi kimi reputasiyasına zərər yetirə bilər. Xarici işlər nazirinin mövqeyini parlamentin əksəriyyəti də dəstəklədi ki, bu da təklif olunan forumun keçirilməsi şanslarını faktiki olaraq sıfıra endirdi.

Federal hökumət öz mövqeyini bir neçə əsas arqumentlə əsaslanıb. Xüsusilə vurğulanıb ki, Ermənistan və Azərbaycan artıq birbaşa sülh danışıqları aparır və münaqişə tərəflərindən birinin təşəbbüsü ilə təşkil olunan əlavə təşəbbüsdə iştirak məqsədəuyğun deyil. Həmçinin, debatlar zamanı bildirildi ki, Qarabağ beynəlxalq hüququn subyekti deyil, çünki hüquqi baxımdan Azərbaycanın bir hissəsi kimi tanınır. Beləliklə, Qarabağ ermənilərinin forumda iştirakı hüquqi baxımdan məcburi qərarların qəbuluna gətirib çıxara bilməz.

Nazir Kassis bəyan edib ki, əgər İsveçrə vasitəçilik xidmətlərini təklif etmək istəyirsə, bu, yalnız həm Bakı, həm də İrəvanın müraciəti ilə həyata keçirilə bilər. Bundan əlavə, mümkün vasitəçilik təklifi maksimum dərəcədə neytral, siyasi vurğulardan və üstünlüklərdən kənar olmalıdır.

Nəticədə, federal hökumətin sərt mövqeyi erməni diasporunun təşəbbüsünə faktiki olaraq son qoydu. Bir sıra parlament üzvləri layihənin yenidən işlənməsini təklif edərək, təşəbbüsün yalnız İsveçrənin neytral vasitəçi kimi Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh danışıqlarına dəstək verməsi təklifini ehtiva edəcək şəkildə yenidən formalaşdırılmasını irəli sürdülər.

Beləcə, İsveçrədəki erməni diasporunun "Dağlıq Qarabağ üzrə Beynəlxalq Sülh Forumu"nun keçirilməsinə nail olmaq cəhdi uğursuzluqla nəticələndi. İsveçrə Federativ Respublikası bir daha beynəlxalq hüquqa və beynəlxalq münaqişələrdə obyektiv vasitəçiliyə sadiqliyini təsdiqlədi.

İsveçrə Federal hökumətinin "Dağlıq Qarabağ üzrə Sülh Forumu"nun keçirilməsinə qarşı qətiyyətli mövqeyi həm ölkə daxilində, həm də beynəlxalq arenada geniş rezonans doğurub. Qeyd etmək lazımdır ki, rəsmi Bern uzun müddətdən sonra ilk dəfə açıq şəkildə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəklədiyini bəyan edib ki, bu da mürəkkəb geosiyasi şəraitdə mühüm diplomatik siqnal kimi qiymətləndirilə bilər.

İsveçrə ənənəvi olaraq özünü beynəlxalq münaqişələrdə neytral vasitəçi kimi təqdim edir. Məhz Bern və Cenevrədə dəfələrlə Yaxın Şərq, Afrika və post-sovet məkanındakı münaqişələrin həlli ilə bağlı əsas sülh danışıqları keçirilib. Ermənilərin təşəbbüsü ilə bağlı məsələdə İsveçrə diplomatiyası imkanlarının sərhədlərini açıq şəkildə bəyan etdi.

İsveçrənin xarici işlər naziri İnyatsio Kassis deyib: "İsveçrə əsas münaqişə tərəfləri ilə razılaşdırılmayan təşəbbüsləri dəstəkləməklə beynəlxalq normaları poza bilməz". O, həmçinin bildirib ki, bu kimi "layihə"lər İsveçrənin obyektiv və qərəzsiz vasitəçi kimi nüfuzuna "Biz İsveçrənin xarici siyasətini müəyyən bir diasporanın siyasi təşəbbüslərinin diktə etməsinə imkan verə bilmərik", - deyə İnyatsio Kassis vurğulayıb. Bu sözlər parlament dairələrində geniş rezonans doğurdu, çünki daha əvvəl erməni diasporunun təşəbbüsləri tez-tez İsveçrə cəmiyyətində ciddi dəstək qazanırdı.

İsveçrə mətbuatı və diplomatik mənbələrə əsasən, federal hökumət qərarını qəbul edərkən bir neçə əsas amilə əsaslanıb. Əsas məqam münaqişənin hüquqi əsasıdır. İsveçrə beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədlərə əsaslanaraq Qarabağı Azərbaycanın ayrılmaz hissəsi kimi tanıyır. 2020-ci ildə baş verən İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra Azərbaycanın bölgə üzərində nəzarəti bərpa etdiyini nəzərə alsaq, Qarabağın xüsusi statusunu nəzərdə tutan təşəbbüsün dəstəklənməsi beynəlxalq hüquqa zidd olardı.

İkinci məqam Azərbaycanın təşəbbüsləridir. Rəsmi Bern Bakının artıq ikitərəfli danışıqlarda ciddi irəliləyişə nail olduğunu qəbul edir. Xüsusilə 2023-cü ilin sonlarında Bakı və İrəvan sülh müqaviləsinin layihə mətnini razılaşdırıb və 2024-cü ilin əvvəlində tərəflər yekun sənədi imzalamağa hazır olduqlarını təsdiqləyiblər. Bu şəraitdə ayrıca forumun keçirilməsi bu səylərə mane ola bilərdi.

Son məqam isə erməni diasporunun fəaliyyətidir. "Neue Zürcher Zeitung"un verdiyi məlumata görə, İsveçrədəki erməni diasporu öz təşəbbüsünü fəal şəkildə təbliğ edirdi. Lakin müzakirələr zamanı aydın oldu ki, onların arqumentləri köhnəlmiş məlumatlara əsaslanır və açıq şəkildə siyasi xarakter daşıyır. Xüsusilə, "ermənilərin zorla qovulması" iddiası həqiqətə uyğun gəlmirdi, çünki etnik ermənilərin əksəriyyəti müharibədəki məğlubiyyətdən sonra təqib qorxusundan könüllü şəkildə bölgəni tərk etmişdi.

Erməni tərəfi isə Bernin qərarına məyusluqla reaksiya verdi. İsveçrədəki erməni diasporunun nümayəndələri Federal hökumətin qərarını "əsassız addım" adlandıraraq bunun "Qarabağ əhalisinin humanitar problemlərini görməməzlikdən gəlmək" anlamına gəldiyini bildirdilər.

Erməni müxalifətinin nümayəndəsi Edmon Marukyan isə bəyan edib:

"İsveçrənin qərarı Qarabağ ermənilərinin hüquqlarının müdafiəsinə yönəlmiş humanitar səylərə zərbə vurdu. Bern etnik təmizləmə siyasətinin şəriki kimi davranır".

Ekspertlər qeyd edirlər ki, İsveçrənin bu mövqeyi həm də iqtisadi və siyasi maraqlarla bağlıdır. Azərbaycan Avropaya, o cümlədən İsveçrəyə əsas enerji tədarükçülərindən biridir. Bakı ilə sabit tərəfdaşlıq əlaqələri Bern üçün strateji əhəmiyyət daşıyır.

Forumun keçirilməsindən imtina etməsinə baxmayaraq, İsveçrə öz diplomatik xidmətlərini neytral vasitəçi qismində təklif etməyə hazır olduğunu bildirir. Xarici işlər naziri İnyatsio Kassis vurğulayıb: "İsveçrə həmişə sülh danışıqlarına kömək etməyə hazırdır, lakin bu, yalnız obyektivlik, qərəzsizlik və bütün tərəflərin iradəsi nəzərə alınmaqla baş verə bilər".

Beləliklə, İsveçrə Federal hökumətinin qətiyyətli mövqeyi müasir diplomatiyanın vacib prinsipini nümayiş etdirdi - sülh təşəbbüsləri beynəlxalq hüquq və münaqişə tərəflərinin real maraqları əsasında qurulmalıdır. Erməni diasporunun təşəbbüsünün uğursuzluğu göstərdi ki, Cənubi Qafqazda real prosesləri nəzərə almayan birtərəfli addımlar hətta ənənəvi neytral ölkələr tərəfindən də dəstək qazanmaqda çətinlik çəkir.

Fəqət, unutmayaq ki, İsveçrə uzun illər boyu beynəlxalq arenada Ermənistan və erməni maraqlarını dəstəkləyən ardıcıl və bəzən birtərəfli siyasət nümayiş etdirib. Bu davranış xətti tarixi simpatiyalar və erməni diasporunun siyasi lobbiçilik səyləri ilə əlaqələndirilirdi ki, bu da Azərbaycanın və Cənubi Qafqazda balanslı diplomatiya aparmaq istəyən digər dövlətlərin tənqidinə səbəb olmuşdu.

İsveçrənin Ermənistana dəstəyi XX əsrin əvvəllərinə gedib çıxır. Həmin dövrdə İsveçrədə bir sıra humanitar təşkilatlar və ictimai xadimlər fəal şəkildə "əzabkeş erməni xalqı" ideyasını təbliğ edirdilər. Ölkədə güclü erməni diasporu formalaşmışdı və bu diaspora fəal lobbiçilik və media resurslarından istifadə edərək İsveçrədə sabit bir ermənipərəst gündəm yaratmağa müvəffəq olmuşdu.

İsveçrə uzun illər boyu yalnız diplomatik dəstək göstərməklə kifayətlənməyib, eyni zamanda, beynəlxalq arenada Ermənistanın maraqlarını gücləndirən rıtorikanın formalaşmasına da ciddi təsir edib. Bu, xüsusilə aşağıdakı məqamlarda özünü aydın şəkildə büruzə verib:

1. 1915-ci il hadisələrinin "erməni soyqırımı" kimi tanınması. İsveçrə Osmanlı imperiyasında 1915-ci ildə baş verən hadisələri qondarma "soyqırımı" kimi tanıyan ilk Avropa ölkələrindən biri oldu. Bu qərar yalnız Bernin Ankara ilə münasibətlərini gərginləşdirməklə qalmadı, həm də İsveçrədəki erməni diasporunun mövqelərinin daha da güclənməsinə xidmət etdi. Üstəlik, 2003-cü ildə İsveçrə parlamenti bu hadisəni yalnız tanımaqla kifayətlənmədi, həm də uydurma "erməni soyqırımı"nın inkarını cinayət məsuliyyəti hesab edən qanun qəbul etdi. Bu addım açıq şəkildə erməni tərəfini müdafiə edən siyasi jest kimi qiymətləndirildi.

2. Beynəlxalq qurumlarda Ermənistana siyasi dəstək. İsveçrə bir sıra beynəlxalq təşkilatlarda dəfələrlə pro-erməni mövqe nümayiş etdirib. Xüsusilə, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin müzakirələri zamanı Bern illərlə Ermənistanın təcavüzkar siyasətini və Azərbaycanın beynəlxalq hüquq normalarının pozulmasını faktiki olaraq görməzdən gələn tərəf kimi çıxış edib. Məsələn, 1994-2020-ci illər arasında İsveçrə tez-tez Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə zidd qərarların lehinə səs verir və ya işğal olunmuş ərazilərdə erməni strukturlarını maliyyələşdirən layihələri dəstəkləyirdi.

3. İşğal olunmuş ərazilərdəki artıq sabiq terrorçu xunta ilə lə iqtisadi əməkdaşlıq. 1990-cı və 2000-ci illər ərzində İsveçrədə işğal altında olan Azərbaycan torpaqlarında qanunsuz ticarət və investisiya fəaliyyəti ilə bağlı bir neçə qalmaqal baş verdi. İsveçrədə qeydiyyatdan keçmiş şirkətlər Dağlıq Qarabağdan mineral sərvətlərin və məhsulların ixracını həyata keçirən maliyyə sxemlərində fəal iştirak edirdilər ki, bu da beynəlxalq hüquq normalarına zidd idi.

4. Birtərəfli diplomatik addımlar. İsveçrəli diplomatlar uzun illər boyu neytrallıq prinsiplərini nəzərə almadan Ermənistanın tərəfini açıq şəkildə dəstəkləyirdilər. Məsələn, 2010-cu ildə Cenevrədə "Dağlıq Qarabağ parlamenti" adlanan separatçı qurumun nümayəndələrinin iştirakı ilə danışıqlar təşkil edilmişdi ki, bu da rəsmi Bakının kəskin etirazına baxmayaraq baş tutmuşdu.

5. Erməni diasporuna sistemli dəstək. İsveçrədə yaşayan on minlərlə ermənidən ibarət erməni diasporu hər zaman Ermənistanın maraqlarının təbliğində fəal rol oynayıb. Genişmiqyaslı lobbiçilik kampaniyaları nəticəsində erməni təşkilatları İsveçrədə ictimai rəyin formalaşdırılmasında ciddi uğurlar əldə ediblər. Diaspora siyasi dairələrdəki əlaqələrindən fəal istifadə edərək müntəzəm şəkildə mədəni və media layihələrini maliyyələşdirir və bu layihələr əsasən erməni mövqeyini təbliğ edirdi.

Erməni diasporunun İsveçrədə "Dağlıq Qarabağ üzrə Sülh Forumu" adlı təşəbbüsü irəli sürmək cəhdi separatçı strukturların leqallaşdırılması və beynəlxalq hüquq normalarının pozulması istiqamətində uzun illər davam edən fəaliyyətin növbəti həlqəsi oldu. Lakin bu dəfə İsveçrə Federal hökuməti sərt mövqe nümayiş etdirərək əvvəlki Ermənistanı tam dəstəkləmə siyasətindən faktiki olaraq imtina etdi.

İsveçrənin xarici işlər naziri İnyatsio Kassis açıq şəkildə bəyan etdi ki, Qarabağ Azərbaycanın ərazisidir və forumun keçirilməsi beynəlxalq hüquq prinsiplərinə və İsveçrənin neytrallıq siyasətinə ziddir. Bu addım İsveçrənin Ermənistanın diasporası tərəfindən yönləndirilən siyasi avantüralara bundan sonra dəstək vermək niyyətində olmadığını göstərən mühüm dönüş nöqtəsi oldu.

Elçin Alıoğlu TREND