Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Yeni büdcə fəlsəfəsinin əsas ideyası - dövlətin maliyyə sistemini sadəcə resursların bölüşdürülməsi mexanizmindən struktur transformasiyanın alətinə çevirməkdir. Azərbaycan artıq özünü "neft dövləti" kimi təsəvvür etmir. Büdcə biliklər iqtisadiyyatının, innovasiyaların və insan kapitalının qurulması üçün platformaya çevrilir. Bu yanaşma sistemli dəyişiklikləri diktə edir: qeyri-neft sektorunun artan payı, xərclərdə proqram yanaşması, infrastruktur, rəqəmsallaşma və sosial sahələrə diqqət. Dövlət artıq sadəcə axınların inzibatçısı deyil, gələcəyin memarı - strateji investor rolundadır.

Orta müddətli çərçivə 24 avqust 2018-ci il tarixli prezident fərmanına əsasən hazırlanıb və strateji planlaşdırmanın tam spektrini - makroiqtisadi proqnozlar, fiskal analiz, risklərin qiymətləndirilməsi, xərclərin prioritetləri və strukturlaşdırılmış ssenariləri əhatə edir. Bu, təkcə maliyyə idarəçiliyi sənədi deyil - dövlət düşüncəsinin dərin təkamülünün göstəricisidir, burada büdcə modernləşmə və uzunmüddətli dayanıqlığın əsas vasitəsinə çevrilir.

Makroiqtisadi arxitektura: dayanıqlıq siyasi strategiya kimi

2026-cı il büdcə parametrləri balanslaşdırılmış artım modelini əks etdirir: gəlirlər - 38,609 milyard manat (2025-ci illə müqayisədə +0,7 %), xərclər - 41,7036 milyard manat (+0,7 %), kəsir - 3,0946 milyard manat (+1,4 %). Kəsirin artması həyəcan siqnalı deyil - əksinə, iqtisadiyyatı investisiyalar, sosial proqramlar və infrastruktur layihələri vasitəsilə stimullaşdırmaq üçün nəzərdə tutulan bir alətdir.

Büdcədənkənar fondları da əhatə edən konsolidə olunmuş büdcədə dinamika daha genişdir: gəlirlər - 44,9694 milyard manat (+144,1 milyon), xərclər - 48,8393 milyard (+156,2 milyon), kəsir - 3,8693 milyard manat (+5,2 %). Bu, şüurlu seçimdir: neft gəlirlərinin istifadəsini məhdudlaşdıran və ölkəni xammal şoklarından qoruyan büdcə qaydasını pozmadan kəsiri inkişaf vasitəsinə çevirmək.

Enerji faktoru: asılılıqdan idarə olunan risqə keçid

Neft fiskal siyasətin mühüm elementi olaraq qalır, lakin artıq onun struktur əsası deyil. Büdcə artıq "neft üzərində qurulmur" - neft sadəcə dəyişənlərdən biri kimi "nəzərə alınır". Ssenari analizləri imkanların spektrini göstərir: bir barel üçün 65 dollar baza qiyməti ilə konsolidə olunmuş büdcə gəlirləri təxminən 45 milyard manat olacaq, 75 dollar səviyyəsində 46,9 milyarda, 55 dollar səviyyəsində isə 43,1 milyarda çata bilər. 2029-cu ilə qədər bu göstəricilər müvafiq olaraq 50,4, 53,7 və 48,3 milyard manat təşkil edəcək.

Ssenari planlaşdırmasının mövcudluğu keyfiyyət dəyişikliyini göstərir: dövlət artıq riskləri sadəcə qəbul etmir, onlarla idarəolunan şəkildə işləyir. Neft bazarındakı dalğalanmalar artıq büdcə sistemini sarsıda bilmir - bu isə hazırkı inkişaf mərhələsini əvvəlki onilliklərdən əsaslı şəkildə fərqləndirir.

Dövlət borcu: nəzarət və proqnozlaşdırıla bilənlik

2026-cı ildə dövlət borcunun xidmətinə 2,4576 milyard manat ayrılacaq, bunun 1,4 milyardı xarici, 1,0576 milyardı isə daxili borcun ödənilməsinə yönələcək. Növbəti illərdə dinamika mülayim qalacaq: 2027-də 2,623 milyard, 2028-də 2,8 milyard, 2029-da isə 3,016 milyard manat. Borcun ÜDM-ə nisbəti komfortlu səviyyədə qalır, ödənişlər prioritet xərcləri sıxışdırmır. Bu isə borcun idarə edilməsində peşəkar yanaşmanı və makrofiskal sistemin dayanıqlılığını göstərir.

İnvestisiyalar: yeni iqtisadiyyatın arxitekturası

2026-2029-cu illərdə ümumi investisiya həcmi 107,2 milyard manat olacaq ki, bunun 74,5 milyardı qeyri-neft sektoruna yönəldiləcək. Əsas kapitala investisiyalar 2026-cı ildəki 24,6 milyard manatdan 2029-cu ildə 28,4 milyarda qədər artacaq. İnvestisiya strukturunda strateji dönüş aydın görünür: infrastruktur, rəqəmsal texnologiyalar, təhsil və səhiyyəyə yönələn vəsaitlər multiplikativ effekt yaradır və yeni artım mərkəzləri formalaşdırır. Qeyri-neft sektorunun investisiyadakı payı sabit şəkildə artır - 2026-cı ildə 17 milyard manatdan 2029-cu ildə 20,7 milyard manata qədər.

Karağ və Şərqi Zəngəzur: geosiyasət kimi investisiya

13,5 milyard manat azad edilmiş ərazilərin bərpası və inkişafına yönəldiləcək ki, bu da bütün kapital xərclərinin 23,5 %-ni təşkil edir. Bu, sadəcə infrastruktur layihələri deyil - yeni sosial-iqtisadi reallığın yaradılması, regionların vahid milli məkana inteqrasiyası və yeni artım mərkəzlərinin formalaşdırılmasıdır. Bu investisiyalar strateji əhəmiyyət daşıyır: Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü möhkəmləndirir və regional inkişaf üçün uzunmüddətli potensial yaradır.

2029 üfüqündən o tərəfə: strateji ssenarilər, qlobal çağırışlar və Azərbaycanın rolunun transformasiyası

2026-2029-cu illəri əhatə edən orta müddətli büdcə çərçivəsi təkcə növbəti dörd il üçün yol xəritəsi deyil. Bu sənəd Azərbaycanın 2030-cu ilə qədər tamamilə yeni inkişaf trayektoriyasına çıxışının və onun Avrasiya məkanında əsas aktor kimi statusunun möhkəmləndirilməsinin genişmiqyaslı planının arxitekturasıdır. Ona görə də bu sənədi sırf fiskal sistem kimi deyil, qlobal tendensiyalara və transformasiyalara inteqrasiya olunmuş uzunmüddətli strategiyanın bir hissəsi kimi oxumaq lazımdır.

I. Resurs iqtisadiyyatından imkanlar iqtisadiyyatına keçid

Yeni büdcə fəlsəfəsinin əsas ideyası - neftdən asılılıqdan yalnız fiskal deyil, konseptual səviyyədə azad olmaqdır. Azərbaycan öz enerji üstünlüklərindən imtina etmir - onları yeni sahələrin və artım sürücülərinin yaradılması alətinə çevirir. Neft və qaz ixracından əldə olunan gəlirlər rəqəmsal iqtisadiyyatın, yaşıl enerjinin, logistikanın, yüksək əlavə dəyərli sənayenin, təhsilin və elmin inkişafı üçün start kapitalına çevrilir.

2030-cu ilə qədər qeyri-neft sektorunun ÜDM-də payı 60 %-i keçə, ixracda isə 50 %-ə çata bilər. Bu, təkcə iqtisadi strukturun diversifikasiyası deyil, onun məntiqinin dəyişməsidir: hasilata əsaslanan ekstensiv modeldən bilik, texnologiya və innovasiyalara əsaslanan intensiv modelə keçid. Şərqi Asiyanın bir sıra ölkələri bu yolu keçərək inkişaf etməkdə olan iqtisadiyyatlardan texnoloji güclərə çevriliblər. Azərbaycan da öz resurslarına, coğrafiyasına və siyasi məqsədlərinə uyğunlaşdırılmış oxşar trayektoriyaya çıxır.

II. Azad edilmiş ərazilərin inteqrasiyası - yeni iqtisadi cəbhə

Karağ və Şərqi Zəngəzurun bərpası təkcə siyasi addım və milli təhlükəsizlik məsələsi deyil. Bu, iqtisadi strategiyanın təməl hissəsidir. 2026-2029-cu illərdə bu ərazilərə yönəldilən 13,5 milyard manat onları yeni inkişaf modelinin - məkan baxımından inteqrasiya olunmuş, innovativ və ixracyönlü modelin - laboratoriyasına çevirir.

Burada nəqliyyat, enerji və sosial infrastrukturun yaradılması aqrar, sənaye, logistika və turizm klasterlərinin formalaşmasına yol açır. Bu klasterlərin ümummilli iqtisadi məkana inteqrasiyası məhsuldarlığı artıracaq, on minlərlə yeni iş yeri yaradacaq və əlavə vergi gəlirləri təmin edəcək. Karağ və Şərqi Zəngəzur periferiyadan çıxaraq ölkə iqtisadiyyatının strateji dayanıqlığını artıran yeni artım mərkəzinə çevriləcək.

III. Geo-iqtisadi qovşaqlar: tranzit, enerji və yaşıl transformasiya

Azərbaycanın qarşıdakı onillikdə iqtisadi strategiyasının əsas istiqamətlərindən biri ölkəni Şərq və Qərb, Şimal və Cənub arasında əsas geo-iqtisadi qovşağa çevirmək olacaq. Artıq bu gün Bakı Beynəlxalq Dəniz Limanı, Bakı-Tbilisi-Qars və Şimal-Cənub dəmir yolu dəhlizləri, eləcə də Orta Dəhlizin inkişafı Azərbaycanın regional ticarətin sabitliyindən asılı olan logistika platformasına çevrildiyini göstərir.

2030-cu ilə qədər ölkə ərazisindən keçən yüklərin həcminin dəfələrlə artacağı gözlənilir ki, bu da qeyri-neft gəlirlərinin sabit mənbəyinə və Azərbaycanın Avrasiya təchizat zəncirlərində rolunun möhkəmlənməsinə səbəb olacaq. Enerji sahəsində Azərbaycan "yaşıl" elektrik enerjisinin, günəş və külək potensialının ixracını genişləndirir, Avropaya transsərhəd enerji ötürmə layihələrində iştirak edir. Bu, təkcə yeni gəlirlər deyil, həm də ölkənin geosiyasi statusunun möhkəmlənməsi deməkdir - Azərbaycan artıq təkcə karbohidrogenlərin deyil, həm də davamlı enerji həllərinin təchizatçısına çevrilir.

IV. İnsan kapitalı - strateji resurs

Bütün bu transformasiyanın bünövrəsini insan kapitalı təşkil edir. Orta müddətli perspektivdə təhsil, səhiyyə və sosial sahələrə xərclər təkcə miqyas baxımından artmır, həm də keyfiyyətcə yenidən qurulur. Azərbaycan texnologiyadan sadəcə istifadə edən deyil, onu yaradan mütəxəssislər nəsli formalaşdırmağa yönəlir. Məktəblərin və universitetlərin modernləşdirilməsi, tətbiqi tədqiqatların inkişafı, azərbaycanşünaslığın aparıcı dünya universitetlərində təşviqi proqramları - bütün bunlar bilikləri artım resursuna çevirən strategiyanın tərkib hissəsidir.

2030-cu ilə qədər ölkə süni intellekt, biotexnologiya, bərpa olunan enerji və rəqəmsal infrastruktur kimi sahələrdə kritik kütlə formalaşdırmağı hədəfləyir. Bu isə Azərbaycanın "yetişməyə çalışan" statusundan çıxaraq qlobal bilik iqtisadiyyatında öz yerini tutmasına imkan verəcək.

VII. Azərbaycan 2030: gələcəyin proyeksiyası

2030-cu ilə qədər Azərbaycan postneft dövründə yeni tip dövlət modeli kimi formalaşmaq üçün bütün ilkin şərtlərə malikdir - dayanıqlı, sosial yönümlü, texnoloji cəhətdən inkişaf etmiş və qlobal iqtisadiyyata inteqrasiya olunmuş bir dövlət kimi. Ölkə iqtisadiyyatı bir neçə sütun üzərində qurulacaq: diversifikasiya olunmuş qeyri-neft sektoru, inkişaf etmiş infrastruktur, güclü insan kapitalı və yaşıl enerji. Büdcə sadəcə maliyyə sənədi deyil, ölkənin strateji idarəçiliyinin əsas alətinə çevriləcək.

Bu modeldə Karağ və Şərqi Zəngəzur təkcə bərpa olunmuş ədalətin simvolu olmayacaq, həm də yeni iqtisadi mərkəzlərə çevriləcək. Rəqəmsal texnologiyalar artımın əsas hərəkətverici qüvvəsi, insan kapitalı isə rəqabətqabiliyyətinin başlıca resursu olacaq. Dövlət artıq sadəcə resursları bölüşdürən deyil, bu günün imkanlarını sabahın potensialına çevirən strateji investor rolunu oynayacaq.

Maliyyə strategiyası - suverenliyin layihəsi kimi

Azərbaycanın 2026-2029-cu illər üçün orta müddətli büdcə çərçivəsi sadəcə maliyyə idarəçiliyi vasitəsi deyil. Bu, milli strategiya sənədidir - burada iqtisadiyyat siyasətin davamına, maliyyə isə siyasi iradənin ifadəsinə çevrilir. Sənəd ölkənin neft asılılığından dayanıqlı inkişaf modelinə keçidini, bölüşdürücü məntiqdən investisiya məntiqinə transformasiyasını və resurs iqtisadiyyatından imkanlar iqtisadiyyatına çıxışını rəsmiləşdirir.

Azərbaycan öz tarixinin yeni mərhələsinə daxil olur - elə bir mərhələyə ki, burada büdcə artıq keçmişin aynası deyil, gələcəyin proyeksiyasına çevrilir. Bu gələcək üç əsas prinsip üzərində qurulur: artımın zəruri şərti kimi diversifikasiya, sabitliyin təməli kimi sosial kontrakt və suverenliyin aləti kimi investisiyalar. Və məhz buna görə də 2030-cu ilə qədər Azərbaycan dəyişən dünyaya sadəcə uyğunlaşmaqla kifayətlənməyəcək, onun konturlarını formalaşdıran güclü, dayanıqlı və suveren Avrasiya dövləti kimi çıxış edəcək.