Rəqəmsal hiper-reallıq dövrü yeni bir müharibə formasını doğurdu - nə tank var, nə raket, amma təsiri baxımından dağıdıcı: söz və piksel vasitəsilə aparılan müharibə. Bir zamanlar "ictimai nemət" kimi təqdim olunan informasiya indi getdikcə daha çox silaha çevrilir - dəqiq, gizli, lakin təsirinə görə ölümcül bir silaha. Bu dünyada artıq həqiqət öz-özlüyündə aydın deyil, yalan isə hər zaman tanınmır. Dezinformasiya faktların sadəcə təhrif olunması deyil - o, bütöv bir sistemli şüur manipulyasiyası alətinə çevrilib: suverenliyə müdaxilə vasitəsidir, siyasi iradəni dəyişmək, dövlətə olan etimadı sarsıtmaq və cəmiyyətin mənzərəsini alt-üst etmək üçün bir mexanizmdir.

2024-2025-ci illərdə baş verən hadisələr dezinformasiyanın artıq tam hüquqlu strateji silah kimi qəbul olunmasına son nöqtəni qoydu. Bu "səssiz" silah seçki proseslərini pozmaq, "rəngli inqilab" ssenarilərini işə salmaq, etiraz dinamikasını qızışdırmaq, danışıqları sabotaj etmək, orduya mənəvi zərbə vurmaq, bazarlara təsir göstərmək, hətta beynəlxalq böhranlar törətmək üçün sistemli şəkildə işə salınır.

Bir çox hallarda jurnalistika adı ilə, "vətəndaş fəallığı" pərdəsi altında və ya "ekspert analizi" görüntüsü ilə təqdim olunan bu təxribat kontenti milyonlarla insanın şüuruna yol tapır və onların reallıq anlayışını dəyişməyə başlayır. Belə bir şəraitdə dövlətlər artıq təkcə reaksiya verməklə kifayətlənə bilməz. İndi əsas məsələ - qabaqlamaq, yalnız müdafiə yox, həm də möhkəm hüquqi və institusional sədlər qurmaqdır.

Bu fon kontekstində bir çox ölkələr dezinformasiyaya qarşı mübarizədə hüquqi, inzibati və texnoloji mexanizmlərə əl atır. Bəziləri cəza tədbirlərinə üstünlük verir, digərləri informasiya savadlılığını artırmaqla problemi həll etməyə çalışır, bir qrup ölkə isə süni intellekt əsaslı məzmun filtrlərinə bel bağlayır.

Dezinformasiya nədir: hüquqi çərçivə və təhlükənin miqyası

Müasir informasiya dövrünün başlıca çağırışlarından biri - dezinformasiyanın siyasi, iqtisadi və psixoloji təsir vasitəsinə çevrilərək getdikcə daha sistemli şəkildə istifadə olunmasıdır. Artıq beynəlxalq səviyyədə bu fenomenin hüquqi tərifi formalaşıb, strateji qiymətləndirmə və qarşı tədbirlər üzrə normativ sənədlər hazırlanıb.

1. Dezinformasiya nədir: beynəlxalq tərif və anlayış sərhədləri

Avropa Komissiyası tərəfindən təqdim olunmuş rəsmi tərifə görə, dezinformasiya belə izah olunur:

"Qəsdən yalan və ya aldadıcı xarakterli informasiyadır. Bu informasiya ya iqtisadi mənfəət əldə etmək məqsədi ilə, ya da ictimaiyyəti bilərəkdən yanlış yönləndirmək niyyəti ilə hazırlanır, yayılır və dövriyyəyə buraxılır."

Bu anlayışın əsas xüsusiyyətləri bunlardır:

Qəsdilik: Dezinformasiya təsadüfən yaranmır - o, məqsədli şəkildə hazırlanır; Hədəflilik: Məqsəd - geniş auditoriyanın davranışına, rəyinə və qərarlarına təsir göstərməkdir; Kontekstual inandırıcılıq: Dezinformasiya çox vaxt müəyyən həqiqət fraqmentlərini özündə ehtiva edir, lakin bu fraqmentlər yanlış narrativə yamaq kimi əlavə olunur; Maliyyə və ya siyasi motiv: Bəzən klik qazancı üçün yayımlanır, bəzən isə bir ölkənin sabitliyini pozmaq, seçkiləri manipulyasiya etmək və ya diplomatik təzyiq göstərmək üçün. Dezinformasiyanı digər yaxın anlayışlardan ayırmaq vacibdir:

Misinformasiya (misinformation) - yalan məlumatdır, lakin bu məlumat bilərəkdən deyil, bilmədən, səhvən paylaşılır; Malinformasiya (malinformation) - özü-özlüyündə doğru olan, lakin kontekstdən çıxarılaraq ziyanlı şəkildə istifadə olunan informasiyadır (məsələn, şəxsi məlumatların sızdırılması, konfidensial yazışmaların ifşası və s.). Nəticə etibarilə, dezinformasiya - manipulyasiyanın ən təhlükəli formasıdır. Çünki burada faktın qəsdən təhrif olunması ilə yanaşı, hədəflənmiş psixoloji təsir mexanizmləri də dövriyyəyə buraxılır.

2. Dezinformasiya kampaniyalarının miqyası: statistika, regionlar, tendensiyalar

NATO-nun Strateji Kommunikasiyalar üzrə Ekspertiza Mərkəzinin (StratCom COE, Riqa) 2019-2023-cü illəri əhatə edən hesabatına görə, dünyada dezinformasiya əməliyyatlarının intensivliyi, miqyası və koordinasiyası kəskin şəkildə artıb.

StratCom COE hesabatlarının əsas nəticələri

NATO-nun Riqa şəhərində yerləşən Strateji Kommunikasiyalar üzrə Ekspertiza Mərkəzinin (StratCom COE) 2023-cü ilə qədərki hesabatlarında vurğulanan əsas nəticələr bunlardır:

Dezinformasiya kampaniyalarının intensivliyi 180 faizdən çox artıb; Başlıca hədəflər: Dövlət institutlarına inamı sarsıtmaq, Demokratik seçkiləri gözdən salmaq, Etnik və dini zəmində qarşıdurmalar yaratmaq, Fövqəladə vəziyyətlər zamanı xaos və təşviş yaymaq. Ən çox aktivlik müşahidə olunan bölgələr: Şərqi Avropa - xüsusilə Ukrayna, Moldova və Baltikyanı ölkələr; Yaxın Şərq - Suriya, İraq, Livan; Cənubi Qafqaz - Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan. Əlavə faktlar və statistika

Təkcə 2022-ci ildə NATO-nun məlumatına görə, sosial şəbəkələrdə 80 000-dən çox saxta hesab aşkarlanıb ki, bunlar koordinasiyalı şəkildə 120-dən çox genişmiqyaslı informasiya hücumunda iştirak ediblər. Post-sovet məkanında aşkar olunan dezinformasiya narrativlərinin təxminən 60 faizi xarici siyasət yönümlü, anti-Qərb ritorikasına əsaslanan təbliğat olub. Kampaniyaların böyük hissəsi Telegram kanalları, saxta "analitik" saytlar, bot şəbəkələri və Facebook/X (Twitter) üzərindən yayımlanır. Cənubi Qafqaz - həssas və prioritet hədəf

StratCom COE və Avropa Komissiyasının analitikləri Cənubi Qafqaz regionunu xüsusi diqqət mərkəzində saxlayır. Çünki:

Tarixi münaqişələr, xüsusilə Qarabağla bağlı gərginlik, müxtəlif dağıdıcı informasiya narrativlərinin əsasına çevrilib; Bölgəyə xarici aktorların - istər dövlət, istər qeyri-dövlət subyektlərinin informasiya müdaxilələri artır; Mediatəhlükəsizlik zəifliyi: uzun müddət media savadlılığının aşağı səviyyədə olması və normativ tənzimləmənin kifayət etməməsi səbəbilə bölgə informasiya cəbhəsində müdafiəsiz görünür. StratCom-un hesabatlarında Azərbaycan dəfələrlə xüsusi qeyd olunub. Konstatasiyalara görə, ölkəmiz aşağıdakı istiqamətlərdə sistemli dezinformasiya hücumlarına məruz qalır:

Qarabağ münaqişəsinin qərəzli təqdimatı; Rəsmi dövlət qurumlarının beynəlxalq aləmdə gözdən salınması; Saxta videolar, təhrif olunmuş sənədlər və təşviş yaymaq məqsədi daşıyan uydurma xəbərlərin dövriyyəyə buraxılması. Administrativ vasitələr: Reaksiya və qabaqlayıcı tədbirlər

1. Monitorinq və reaksiya sistemləri

Dünyanın bir çox ölkəsi informasiya məkanının (xüsusən də sosial media) daimi nəzarəti üçün xüsusi mərkəzlər yaradıb. Nümunələr:

Fransa: 2021-ci ildən bəri Baş nazirə tabe olan Viginum adlanan struktur fəaliyyət göstərir, məqsədi - xarici informasiya müdaxilələrini izləməkdir. Almaniya: Federal Konstitusiyanı Müdafiə Xidməti (BfV) Çin və Rusiya mənşəli dezinformasiya mənbələrini hədəfə alaraq sistemli nəzarət həyata keçirir. Azərbaycan: Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin nəzdində hibrid təhdidlərin izlənməsi ilə məşğul olan analitik qruplar fəaliyyət göstərir. Bu struktur kiberdezinformasiyaya qarşı mübarizəni də əhatə edir. 2. Rəqəmsal platformaların tənzimlənməsi

Bir çox ölkənin qanunvericiliyinə əsasən, platformalar:

24 saat ərzində saxta və zərərli məlumatları silməlidir; Anonim və bot hesabları bloklamalıdır; Dezinformasiyanı işarələməlidir (Meta və Twitter bu təcrübəni 2020-dən tətbiq edir). Məsələn, Almaniya 2017-ci ildə qəbul etdiyi NetzDG qanununa əsasən, saxta xəbərləri vaxtında silməyən platformalara 50 milyon avroya qədər cərimə tətbiq edir.

Hüquqi mexanizmlər: cəza və qabaqlayıcı təsir

1. Dezinformasiyanın kriminallaşdırılması

Bir sıra ölkələrdə, xüsusən də milli təhlükəsizlik kontekstində, dezinformasiyanın yayılması cinayət məsuliyyəti ilə nəticələnir:

Rusiya: Cinayət Məcəlləsinin 207.3-cü maddəsinə əsasən, Silahlı Qüvvələr haqqında bilərəkdən yalan məlumat yaymaq 15 ilə qədər həbs cəzası ilə nəticələnə bilər; Sinqapur: 2019-cu ildə qəbul olunan POFMA (Protection from Online Falsehoods and Manipulation Act) qanunu 100 min dollaradək cərimə və/və ya həbs cəzası nəzərdə tutur; Azərbaycan: Cinayət Məcəlləsinə edilmiş dəyişikliklərlə, fövqəladə hallar, müharibə və epidemiyalar zamanı bilərəkdən yalan informasiya yayan şəxslər cinayət məsuliyyətinə cəlb olunur. 2. Mülki-hüquqi məsuliyyət

Çoxsaylı ölkələrdə qanunvericilikdə:

Reputasiyaya vurulan ziyan üçün təzminat tələbləri; İnternetdə yayılan böhtana görə kompensasiya hüququ; Məhkəmə vasitəsilə təkzib və düzəliş hüququ tanınır. Fransa nümunəsində, 2018-ci ildən qüvvədə olan informasiya manipulyasiyası ilə mübarizə haqqında qanuna əsasən, seçkiyə qatılan namizədlər 48 saat ərzində saxta informasiyanın məhkəmə yolu ilə silinməsini tələb etmək hüququna malikdirlər.

Tənqid və risklər: sərt tədbirlərin qaranlıq üzü

Baxmayaraq ki, hüquqi-inzibati mexanizmlər dezinformasiyaya qarşı mübarizədə effektiv nəticələr verir, onların tətbiqi özü ilə müəyyən riskləri də gətirir. Bu risklərdən başlıcaları bunlardır:

Sui-istifadə təhlükəsi - Qanunlardan hakimiyyətin tənqidçilərini, müstəqil medianı susdurmaq üçün istifadə oluna bilər; Senzura riski - Saxta xəbərlərlə mübarizə adı altında alternativ fikirlərin boğulması mümkündür; Texniki çətinliklər - Dezinformasiyanı satira və ya sadə yanlışlıqdan fərqləndirmək bəzən çox çətin olur. Nümunə: Məsələn, Myanma və Türkiyədə qəbul olunmuş anti-dezinformasiya qanunları hakimiyyət tənqidçilərinə qarşı siyasi alət kimi istifadə olunur.

Bəzi ölkələr problemi yalnız qadağalarla deyil, maarifləndirmə və əməkdaşlıq üzərindən həll etməyə çalışır:

Finlandiya - Məktəblərdə tətbiq olunan FactBar EDU proqramı ilə şagirdlər informasiya savadlılığı və tənqidi düşüncə bacarıqlarını inkişaf etdirir; Kanada - Digital Citizen Initiative çərçivəsində qeyri-hökumət təşkilatları maliyyələşdirilərək əhaliyə onlayn informasiya analizini öyrədir; Azərbaycan - dovlet.org və faktlar.az kimi platformalar vasitəsilə Qarabağ və xarici siyasət ətrafında yayılan dezinformasiyalara qarşı faktlara əsaslanan təkziblər yayımlanır. Dezinformasiyaya qarşı mübarizə sadəcə texniki və ya hüquqi məsələ deyil. Bu məsələ dövlətin informasiya təhlükəsizliyi, rəqəmsal suverenliyi və siyasi sabitliyi ilə birbaşa bağlıdır.

Optimal model aşağıdakı komponentləri özündə birləşdirməlidir:

Zərərli aktorlara qarşı sərt hüquqi tədbirlər; İnformasiya mühitinin administrativ monitorinqi; Cəmiyyətin maarifləndirilməsi və media savadlılığının artırılması; Texnoloji platformalarla şəffaf əməkdaşlıq; Beynəlxalq koordinasiya və etik standartlara əsaslanan fəaliyyət. Qlobal hibrid təhdidlərin artdığı indiki dövrdə Azərbaycan da digər post-sovet ölkələri kimi informasiya təhlükəsizliyinin təminatında balanslı və institusional yanaşma formalaşdırmağa yönəlməlidir. Burada əsas prinsip belə olmalıdır: ifadə azadlığı qorumalıdır, lakin bu azadlıq xarici pozucular üçün "açıq qapı"ya çevrilməməlidir.

Azərbaycan nümunəsi: Dezinformasiyaya qarşı mübarizənin institusional əsasları

1. Milli hüquqi çərçivə: sistemli və mərhələli yanaşma

Son illərdə Azərbaycan informasiya məkanını qorumaq üçün həm xarici, həm də daxili mənşəli hibrid hücumlara qarşı hüquqi bazanı gücləndirib. Xüsusilə İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra dezinformasiyanın intensiv artımı fonunda dövlət cinayət, inzibati və media hüququ sahələrini birləşdirən mərkəzləşdirilmiş yanaşma tətbiq edir.

1.1. "Media haqqında" qanun (2022)

2022-ci ildə qəbul olunmuş "Media haqqında" qanun, Azərbaycanda media sahəsini tənzimləyən ilk sistemli və kompleks hüquqi akt oldu. Qanun təkcə televiziya və mətbuat deyil, onlayn platformalar da daxil olmaqla, bütün media subyektlərini əhatə edir.

Əsas müddəalar:

Qanun dezinformasiyanı belə tərif edir: Dezinformasiya - cəmiyyətin reallıq qavrayışını təhrif etmək və ictimai rəyi manipulyasiya etmək məqsədilə bilərəkdən yayılmış yalan informasiya; Yalan informasiya - faktlara uyğun olmayan, lakin mütləq şəkildə qəsdən yayılmayan məlumat. 14-cü maddə açıq şəkildə aşağıdakıları qadağan edir: Cəmiyyəti yanlış istiqamətləndirmək, Panikaya səbəb olmaq, Dövlət institutlarına etimadı sarsıtmaq məqsədilə bilərəkdən yalan informasiya yaymaq. Qeydiyyatdan keçmiş bütün media qurumları: Peşə və etik normalara riayət etməlidir; Qanun pozuntusu zamanı rəsmi xəbərdarlıq, 2 aya qədər fəaliyyətin dayandırılması, materialların məcburi silinməsi ilə üzləşə bilər. Eyni zamanda, ölkədə vahid media reyestri yaradılıb - bu bazada jurnalistlər, redaksiyalar və media platformaları qeydiyyatdan keçməlidir. 1.2. Cinayət Məcəlləsində dəyişikliklər

Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinə edilmiş əlavələr də dezinformasiyaya qarşı mübarizənin hüquqi çərçivəsini genişləndirib. Yeni müddəalara əsasən:

Hərbi vəziyyət, epidemiya, təhlükəli fövqəladə hallarda bilərəkdən yalan informasiya yaymaq cinayət məsuliyyəti daşıyır; Bu maddələrin əsas məqsədi - milli təhlükəsizliyi, ictimai sabitliyi və əhalinin psixoloji rifahını qorumaqdır. Nəticə olaraq, Azərbaycan dezinformasiyaya qarşı təkcə reaksiya verən yox, həm də proaktiv və strateji planlamaya malik dövlət modelini formalaşdırmaqdadır. Bu model, hüquqi sərtliklə yanaşı, informasiya mühitində vətəndaşın məlumatlılığını da artırmağı hədəfləyir - çünki informasiya müharibəsinin əsas qalası - düşünən cəmiyyətdir.

Əsas hüquqi müddəalar: Dezinformasiyaya qarşı sərt və ardıcıl çərçivə

Azərbaycanın Cinayət Məcəlləsinə və media qanunvericiliyinə edilən əlavələr, xüsusilə müharibə, fövqəladə hal və pandemiya dövrlərində yayılan saxta xəbərlərə qarşı ağırlaşdırılmış məsuliyyət nəzərdə tutur.

Əsas sanksiyalar:

Hərbi vəziyyət, fövqəladə hadisə və ya epidemiya şəraitində dezinformasiyanın yayılması: 5000 manata qədər cərimə, 1 ilə qədər azadlığın məhdudlaşdırılması, Təkrar və ya təşkilatlanmış formada törədildiyi halda 3 ilə qədər azadlıqdan məhrumetmə ilə cəzalandırılır. Xüsusi nəzarətə götürülən məqamlar:

Silahlı qüvvələrin nüfuzuna zərbə vuran yalanlar, Dövlət qərarlarına etimadı sarsıdan manipulativ materiallar, Krizis dövründə ictimai fikrin məqsədli şəkildə yönləndirilməsi cəhdləri. Bu müddəalar 2020 və 2023-cü illərdə Qarabağla bağlı baş verən hadisələr zamanı və COVID-19 pandemiyası dövründə fəal şəkildə tətbiq olunub. Yəni, normativ baza sadəcə kağız üzərində deyil - praktikada sınaqdan çıxarılmış və real təsir göstərmiş bir mexanizmdir.

1.3. "Hərbi vəziyyət haqqında" Qanun

Bu qanun silahlı toqquşmalar və xarici təhlükə şəraitində dövlətin informasiya məkanına nəzarətini hüquqi baxımdan təmin edir.

Əsas müddəalar:

Hərbi vəziyyət elan olunduğu halda hökumət: KİV fəaliyyətini müvəqqəti məhdudlaşdıra bilər; İctimai təşviş və panika yayan internet resurslarını bloklaya bilər; Hərbi senzura tətbiq edə bilər. Əhali və ya ordunun mənəvi ruh halını pozan məlumatların yayılması xüsusi təhlükə kimi qiymətləndirilə bilər. Konflikt bölgəsində çalışan jurnalistlər yalnız rəsmi akkreditasiyadan keçdikdən sonra fəaliyyət göstərə bilər və yalnız hökumətin müəyyən etdiyi qaydalara uyğun olaraq. Bu mexanizmlər Qarabağ cəbhəsindəki əməliyyatlar zamanı ön cəbhə məlumatlarının qorunması, panikanın qarşısının alınması və xarici təbliğata cavab verilməsi baxımından kritik əhəmiyyət daşıyıb.

1.4. Milli Televiziya və Radio Şurasının (MTRŞ) səlahiyyətlərinin genişləndirilməsi

Son illərdə Milli Televiziya və Radio Şurasına (MTRŞ) dezinformasiyaya qarşı mübarizədə operativ müdaxilə səlahiyyətləri verilib.

Əsas funksiyalar və vasitələr:

Təkrar hüquq pozuntularına yol verən televiziya və radio kanallarının lisenziyasını dayandırmaq hüququ; Milli təhlükəsizliklə bağlı məsələlərdə, məhkəmə qərarı olmadan belə, saxta informasiya yayan saytların bloklanması imkanı; Efirdə və rəqəmsal platformalarda yayımın monitorinqi, pozuntuların hüquq-mühafizə orqanlarına ötürülməsi. 2023-cü ildə, MTRŞ bir sıra Telegram kanallarını və YouTube resurslarını bağlamaq üçün təşəbbüs göstərib. Bunlar arasında evakuasiyalar, guya "kütləvi repressiyalar" və Qarabağda silahlı insidentlərlə bağlı yayılan saxta məlumatlar var idi. Bu kontentin əksəriyyəti sonradan beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən təkzib olunub.

Azərbaycanın modeli: mərhələli və kompleks hüquqi memarlıq

Azərbaycan bu sahədə sistemli, çoxpilləli hüquqi memarlıq formalaşdırıb. Bu modeldə bir-birini tamamlayan aşağıdakı komponentlər yer alır:

Qanunverici qadağalar və sanksiyalar - hüquqi məsuliyyət mexanizmləri; İnstitusional nəzarət rıçaqları - MTRŞ, DTX və digər strukturların operativ müdaxilə imkanları; Krizis dövrü üçün informasiya səfərbərliyi alətləri - sosial media üzərindən operativ təkziblər, maarifləndirici kampaniyalar, məlumat axınının koordinasiyası. Bu yanaşma dövlətin informasiya sabitliyini qorumasına və eyni zamanda beynəlxalq hüquq çərçivəsində ifadə azadlığı ilə balans yaratmasına imkan verir. Hibrid müharibənin yeni fazasında, Azərbaycan öz informasiya suverenliyini təmin etmək üçün artıq təkcə reaksiya verən yox, təşəbbüskar mövqedə duran aktor kimi çıxış edir.

Bu hüquqi və institusional struktur gələcək hibrid hücumlara qarşı möhkəm bir sipər rolunu oynayır - informasiya ilə manipulyasiyanın qarşısında dövlətin müdafiə instinkti və hüquqi iradəsi dayanır.

2. İnformasiya təhlükəsizliyi - milli strategiyanın ayrılmaz tərkib hissəsi

Azərbaycanın 2023-cü ildən üzərində işlədiyi İnformasiya Təhlükəsizliyi Doktrinası, dövlətin rəqəmsal müstəqilliyini və informasiya suverenliyini təmin etməyə yönəlmiş sistemli yanaşmanın əsas dayağına çevrilmək üzrədir. Bu doktrina yalnız texniki və hüquqi aspektləri deyil, həm də ideoloji, siyasi və sosial təhlükəsizlik parametrlərini əhatə edir.

Əsas komponentlər:

Xaricdən yönəldilən dezinformasiya hücumlarının aşkarlanması üçün mexanizmlərin inkişafı; Beynəlxalq informasiya platformalarının monitorinqi və davranış modellərinin təhlili; Rəqəmsal suverenliyin hüquqi baxımdan təsbit olunması və qorunması. Təcrübədə qarşılaşılan hibrid hücumlar:

Azərbaycan son illərdə bir neçə istiqamətdə koordinasiyalı informasiya hücumları ilə üz-üzə qalıb:

Qərb mediasında yayılan saxta reportajlar, xüsusilə Le Monde, The Guardian, OC Media kimi platformalarda yayımlanan, faktlara əsaslanmayan, təhrif olunmuş xəbərlər; Erməni diasporu və lobbi şəbəkələrinin Qarabağ mövzusu ətrafında yaydığı informativ təxribatlar; Sahibkarcasına hazırlanmış kiberkampaniyalar - saxta sənədlər, yalan rəsmi məktublar, hökumət adından qurulmuş saxta saytlar və "filtrdən keçmiş" vizual materiallar. 3. Administrativ alətlər: Dövlət və vətəndaş platformalarının sinxronlaşdırılması

2023-2025-ci illərdə Azərbaycan informasiya təhlükəsizliyi sahəsində qurumlararası koordinasiyanı və cəmiyyətin cəlbini gücləndirən bir neçə struktur yaratmış və ya mövcud strukturları təkmilləşdirmişdir:

Xüsusi Rabitə və İnformasiya Təhlükəsizliyi Dövlət Xidməti yanında fəaliyyət göstərən operativ qrup - feyk kampaniyaların izlənməsi, təhlükəli kontentin bloklanması və hüquqi tədbirlərin əlaqələndirilməsi ilə məşğuldur; Media İnkişafı Agentliyi - jurnalistlərin və blogerlərin rəqəmsal etika və informasiya verifikasiyası üzrə layihələrini maliyyələşdirir; FaktYoxla.az, Disinfo Monitor, İctimai nəzarət kimi qeyri-hökumət vətəndaş platformaları - geniş ictimaiyyətin, o cümlədən gənclərin bu proseslərə qoşulmasını təşviq edir. Nümunə: 2023-cü ilin sentyabrında Qarabağda gərginlik zamanı

Cəmi bir neçə gün ərzində: 50-dən çox Telegram kanalı və 100-dən artıq sosial media hesabı bloklanıb; Bu resurslar "mülki əhalinin guya qətliamı", "humanitar fəlakət", "İran ordusunun Azərbaycana daxil olması" kimi qərəzli və təsdiqlənməmiş yalan məlumatlar yayırdı; Bu iddiaların heç biri sonradan nə beynəlxalq müşahidəçilər, nə də regiondakı real faktlarla təsdiqlənmədi. Sərhəd: suverenlik və azadlıq arasında balans

XXI əsrin informasiya siyasətində ən çətin məsələ - ifadə azadlığı ilə ictimai təhlükəsizliyin qorunması arasında düzgün balansın tapılmasıdır.

Azərbaycan təcrübəsində, bu balansın qorunması üçün aşağıdakı beş əsas istiqamət üzrə kompleks tədbirlər zəruridir:

Əhalinin rəqəmsal savadlılığının artırılması - Heç bir qanun və texnologiya effektiv ola bilməz, əgər auditoriya yalanla həqiqəti ayırd etməyi bacarmırsa. Medianın əsasları məktəb təhsilindən başlamalıdır. Platforma alqoritmlərinin şəffaflaşdırılması - TikTok, YouTube, Instagram kimi platformalarda rekomendasiya sistemlərinin işləmə prinsipi ictimaiyyətə və dövlətlərə açıq olmalıdır. Müstəqil faktçı təşkilatların dəstəklənməsi - Dövlətin deyil, vətəndaş cəmiyyətinin qurduğu doğrulama mərkəzləri cəmiyyətin etimadını artırır. Jurnalistlərin etikası və daxili özünənəzarət - Redaksiyalar və jurnalist birlikləri daxilində özünütənzimləmə mexanizmləri informasiya sahəsinin dayanıqlığını təmin edir. Beynəlxalq əməkdaşlıq - Dezinformasiya milli sərhədləri tanımır. Xüsusilə Cənubi Qafqaz regionu üçün regional koordinasiya və birgə standartlar mühüm rol oynayır. ... Müasir dövrdə informasiya - silahdır, dezinformasiya isə səssiz, lakin partlayıcı mina. Heç bir güllə atılmadan sabitliyi sarsıda biləcək bu təhlükə qarşısında Azərbaycan dövləti artıq passiv tərəf deyil.

Dövlət hüquqi, texnoloji və ictimai səviyyədə çevik, qanunla əsaslandırılmış və etik çərçivəyə söykənən bir model formalaşdırır. Amma bu, bir dəfəlik kampaniya deyil. Dezinformasiya ilə mübarizə - fasiləsiz bir prosesdir:

Hüquqi tənzimləmə, Rəqəmsal maarifləndirmə, Texnoloji modernizasiya, Beynəlxalq tərəfdaşlıq - yalnız bu komponentlərin sintezi cəmiyyətin informasiya immunitetini yarada bilər. Və bu immunitetin ən güclü elementi - məlumatlı və düşünən vətəndaşdır.