Əla mövqe deyilmi? Əvvəlcə dünyanı şantaj və güc yolu ilə özünə tabe etdirməyə cəhd edirsən, sonra isə başqalarının etimadsızlığı və müqaviməti ilə üzləşəndə dərhal qurban roluna girirsən. "Rusofobiya!" - bu, istənilən əsaslı qorxunu bir jestlə rədd etmək üçün uydurulmuş universal damğaya çevrilib.

Amma bu artıq əvvəlki kimi işləmir. Son illərdə çoxları gördü ki, "ənənəvi dəyərlər" və "xüsusi missiya" şüarlarının arxasında əslində köhnə imperialist nəzarət ehtirası gizlənir. Çoxları yaxşı xatırlayır ki, beynəlxalq müqavilələr necə asanlıqla pozulurdu, Kremlin xeyrinə olmayan hər cür səsi necə hədələyirdilər.

Və indi ölkələr müdafiələrini gücləndirəndə, əlaqələri məhdudlaşdıranda, antirusiya alyansları yaradanda, onlara yenə deyirlər: "Siz rusofobsunuz!" Bağışlayın, amma qorxunun səbəbləri var. Qorxu havadan yaranmır - o, konkret davranışdan doğur.

Bütün faciə də məhz bundadır: Moskva istəyir ki, ondan qorxsunlar, amma eyni zamanda onu sevsinlər. Bu, mümkün deyil. Qorxu ilə sevgi yanaşı yaşaya bilməz. Qorxurlarsa - deməli, etibar etmirlər. Etibar etmirlərsə - deməli, özlərini müdafiə edəcəklər.

Bu gün "rusofobiya" sözünü yenidən- yenidən bir növ indulgensiya kimi təqdim etməyə çalışanlar unudurlar ki, beynəlxalq münasibətlərdə güzgü prinsipi işləyir. Hansı münasibəti göstərirsənsə - cavabını da elə alırsan. Aqressiya həmişə ehtiyatlılıq doğurur, hədə qorxu isə sədd çəkmək istəyini gücləndirir.

Kimsə doğrudan da hörmət qazanmaq istəyirsə, əvvəlcə başqalarının həyatını dağıtmaqdan əl çəkməli, sonra da niyə onları gül çələngi ilə qarşılamadıqlarına təəccüblənməməlidir. Dünya çox gözəl görür ki, "rusofobiya" ittihamlarının arxasında əslində nə dayanır - və bu dünyanı artıq aldatmaq asan olmayacaq.

.. 2025-ci ildə Rusiyada artıq açıq-aşkar bir gerçək var: şovinizm, islamofobiya, irqçilik və gizli, bəzən isə aşkar faşizm elementləri sistemli dövlət siyasətinin alətinə çevrilib. Bu vəziyyət  Cənubi Qafqazdan və Mərkəzi Asiyadan gələn miqrantların, o cümlədən Rusiyada yaşayan yüz minlərlə azərbaycanlının vəziyyətində kəskin şəkildə özünü göstərir.

Rusiya Daxili İşlər Nazirliyinin 2025-ci ilin yanvar-iyun aylarına dair rəsmi məlumatlarına əsasən, yalnız Moskva və Moskva vilayətində "miqrasiya yoxlamaları" adı altında 95 mindən çox Mərkəzi Asiya və Qafqaz mənşəli şəxs saxlanılıb. Bunlardan təxminən 17 min nəfəri Azərbaycan vətəndaşıdır, yəni təxminən 18 faiz. Hüquq müdafiə təşkilatlarının bildirdiyinə görə, saxlanılanların böyük əksəriyyəti heç bir miqrasiya qaydalarını pozmamışdı: bunun səbəbi daha çox sərbəst sənəd yoxlamaları və etnik mənsubiyyətə görə baş verən "təmizləmələr"dir. Bir çox halda döyülmə, qorxutma, təhqiredici axtarışlar və protokolların saxtalaşdırılması halları qeydə alınıb ki, bunlar da vəkillər və könüllülərin şahidliyi ilə təsdiqlənir.

Qorxutma kampaniyasının xüsusilə güclü alətləri arasında OMON-un və digər hüquq-mühafizə orqanlarının rolunu qeyd etmək lazımdır. Əslində, onlar 1990-cı illərin sonları və 2000-ci illərin əvvəlindəki küçə radikallarından - "skinhedlər"dən - praktika götürüblər, lakin indi bu fəaliyyət dövlətin razılığı ilə, daha sərt metodlarla həyata keçirilir. 2025-ci ilin ən rezonanslı hadisələrindən biri, hüquq müdafiəçilərinin sözlərinə görə, aprel ayında Moskva ətrafındakı Ramensk şəhərində baş verən əməliyyatdır.

Saxlanılanların özlərinin verdikləri məlumata görə, onlara təşkil olunmuş cinayətkar birləşmələrlə əlaqələrini etiraf etmələri üçün təzyiq göstərilib və onlara yaxınlarının həbsi və ya deportasiya olunacağı ilə hədələniblər. Eyni praktikanın Rusiyanın digər şəhərlərində, o cümlədən Sankt-Peterburqda, Yekaterinburqda, Kazanda və Rostov-na-Donuda da müşahidə olunduğu bildirilir.

Bu təzyiq dalğası təsadüfi bir hadisə deyil. Əksinə, onun təməlində dövlət siyasəti dayanır və bu, həm rəsmi bəyanatlarda, həm də qeyri-rəsmi göstərişlərdə özünü göstərir. 2025-ci ilin mart ayında Rusiya Dövlət Dumasının deputatı Aleksandr Xinşteyn açıq şəkildə "bütün əmək miqrantlarını potensial mobilizasiya ehtiyatı olaraq görməyi təklif etdi", əgər onlar iş və yaşayış hüquqlarını qorumaq istəyirlərsə. Bundan qısa müddət sonra, miqrantların orduya müqavilə bağlamağa məcbur edilməsi ilə bağlı kütləvi saxlanmalar başladı.

Human Rights Watch təşkilatının 2025-ci ilin may ayında dərc etdiyi hesabatına görə, çox sayda Qafqaz mənşəli şəxs, o cümlədən azərbaycanlılar faktiki olaraq şantaja məruz qalır: müqavilə bağlamaqdan imtina etmək yalnız deportasiya ilə deyil, eyni zamanda saxta ittihamlarla - narkotik saxlamaqdan tutmuş, ekstremist qruplarda iştirak etməyə qədər - nəticələnir. Bu ittihamlar şiddətli döyülmələr və saxlanılanların ailələrinə qarşı təhdidlərlə müşayiət olunur ki, bu da əslində müqavilə bağlamağı məcburiyyətə çevrilir.

Hüquq müdafiəçilərinin "OVD-Info" layihəsinin verdiyi əlavə məlumata görə, 2025-ci ilin ilk beş ayında polis və OMON-un miqrasiya yoxlamaları zamanı səlahiyyət həddini aşması ilə bağlı 1200-dən çox şikayət qeydə alınıb. Hesabatda bildirilir ki, bir çox halda saxlanılanlar soyuq avtobuslarda 10-12 saat boyunca su və yemək verilmeden saxlanılıb, onlara dini və milli kimliklərinə görə təhqirlər edilmişdir.

Bu cür atmosfer faktiki olaraq bir tezisi möhkəmləndirir: Rusiya dövlət aparatının funksiyaları 1990-cı illərin səkindlərinin institutlaşmış forması kimi fəaliyyət göstərir. Tək fərq odur ki, bu artıq dövlətin doktrinasına çevrilib. Rəsmi şəxslərin ritorikası getdikcə daha çox "rusçuluq" ideyalarını ən yüksək dəyər olaraq önə çəkir və bununla da qeyri-rus, o cümlədən müsəlman kimliklərini kənara atır.

Bu siyasət, Rusiyanın Ukraynaya qarşı müharibədə mobilizasiya resursları böhranından təcrid olunmuş şəkildə qiymətləndirilməməlidir. Conflict Intelligence Team-in 2025-ci ilin iyun ayında yayımladığı məlumatlara əsasən, Rusiya ordusu hər həftə orta hesabla 800-1000 döyüşçü itirir və bu qəza tendensiyası yeni canlı qüvvə mənbələri axtarmağa məcbur edir. Bu kontekstdə Qafqazlılar və Mərkəzi Asiya miqrantları "istehlak edilə bilən material" rolunu oynayır.

Buna qarşı müqavimət göstərmək cəhdləri isə dəhşətli nəticələrə gətirib çıxarır. 2025-ci ilin may ayında Dağıstanda vəkillər, hərbi müqavilə imzalamaqdan imtina edən yerli sakinlərə qarşı ən azı 14 cinayət işi açıldığını qeydə alıblar. Bu halda, onların "cinayətlərinə" dair heç bir sübut təqdim edilməyib. Eyni cür hallar, "administrativ deportasiya" ilə təhdid edilərək, ailələrinə təzyiq göstərilən azərbaycanlılarla bağlı da baş verir.

Nəticədə, çox qaranlıq bir mənzərə ortaya çıxır: Rusiya, hərbi və iqtisadi problemlərlə üzləşdiyi bir vaxtda, getdikcə daha sistemli şəkildə ksenofobik, islamofobik və irqçi yanaşmaları daxili nəzarəti və məcbur etməyi gücləndirmək üçün istifadə edir. Qafqazlılar və azərbaycanlılar bu qətiyyətli məhəbbətin altına düşən ilk hədəflərdir və vəziyyətin yumşalması ilə bağlı heç bir perspektiv görünmür.

Bu vəziyyətdə, Azərbaycan, heç bir təmtəraq olmadan, amma qətiyyətlə, öz vətəndaşlarının Rusiya ərazisindəki hüquqlarının qorunmasını, beynəlxalq institutların vəziyyətə nəzarət etməsini tələb etmək üçün bütün əsaslara malikdir və lazım gəldikdə, azərbaycanlıları dövlətin zorakılığından və şantajından qorumaq üçün bütün hüquqi mexanizmlərdən istifadə etməlidir.

Müstəqil hüquq müdafiə qrupu "Birinci Bölmə"nin məlumatlarına görə, 2025-ci ilin yanvar-may ayları arasında Moskvada, Moskva vilayətində və Sankt-Peterburqda azərbaycanlılara qarşı polis və OMON əməkdaşları tərəfindən aparılan "miqrasiya yoxlamaları" zamanı ən azı 24 işgəncə və qəddar davranış faktı qeydə alınıb. Məsələn, 2025-ci ilin 3 fevralında Balaşixada 11 nəfər azərbaycanlı saxlanılıb, bunlar arasında 29 yaşlı Elçin R. də var. Onun yaxınları vəkil vasitəsilə bildiriblər ki, OMON əməkdaşları ona təzyiq göstərərək, narkotik saxlamaq ittihamı ilə etiraf protokolu imzalamadığı təqdirdə, bacısını təcavüzlə hədələyiblər. Nəticədə, Elçin üç gün ərzində vəkil ilə əlaqə saxlamadan saxlanılıb və sonra çıxış edərək, heç bir "narkotik" sübutu olmadan çıxış etməsi üçün imza atmağa məcbur edilib.

Sonrakı mühüm hadisə isə 2025-ci ilin 12 martında Moskvaya yaxın Lyubertsıda baş verib. Miqrantları həbs etmək məqsədilə keçirilən geniş əməliyyat zamanı ən azı 40 nəfər, o cümlədən 14 azərbaycanlı saxlanılıb. Hüquq müdafiə layihəsi "OVD-Info"nun məlumatlarına görə, bu şəxslər yerli polis bölməsində döyülərək, "ekstremist fəaliyyətə" qatıldıqlarını etiraf etməyə məcbur ediliblər. Konstitusiya işçilərinin müdaxiləsindən sonra saxlanılanların çoxu buraxılıb, amma 35 yaşlı Tərlan M. hələ də rəsmi ittiham irəli sürülmədən həbsdə saxlanılır.

Sankt-Peterburqda baş verən aprel hadisəsi də çox diqqətəlayiqdir. 2025-ci ilin 7 aprelində, işçi miqrantların yerləşdiyi yataqxanada keçirilən əməliyyat zamanı Central Asiya və Qafqaz mənşəli 60 nəfər saxlanılıb. Onlar arasında 9 azərbaycanlı olub və vəkil Nəriman Əliyev iddia edir ki, onlara Rusiya Müdafiə Nazirliyi ilə müqavilə imzalamaq və Ukraynada döyüşlərə göndərilmək təklifi edilib. Əliyev "Meduza"ya verdiyi müsahibədə bildirib ki, bu şəxslərə cinayət işləri və ailələrinin vətənə deportasiya ediləcəyi ilə hədələyiblər, əgər müqavilə imzalamazlarsa.

Bu metodlar faktiki olaraq miqrantların hərbi xidmətə cəlb edilməsini qeyri-rəsmi şəkildə həyata keçirən bir sistemə çevrilib - tamamilə dövlətin göz yumduğu və ya qeyri-rəsmi şəkildə dəstəklədiyi bir sistem. Human Rights Watch təşkilatının 2025-ci ilin may ayında yayımladığı analitik baxışda, "saxta cinayət işləri ilə təhdid etmək artıq Qafqaz və Mərkəzi Asiya mənşəli şəxsləri hərbi hissələrlə təchiz etmək üçün adi təzyiq alətinə çevrilib" deyilir.

Xüsusi diqqətə layiq olan məqam isə statistikadır. Conflict Intelligence Team-in hesablamalarına görə, 2025-ci ilin fevral-iyun ayları arasında Rusiyada qanuni əsaslarla olan miqrantlardan ən azı 5,5 min nəfər mobilizasiya edilib - bu şəxslərin əhəmiyyətli hissəsini isə məhz Azərbaycan və Dağıstan mənşəli insanlar təşkil edir. Bu şəxslərdən bəziləri, yaxınlarının dediklərinə görə, təzyiq altında müqavilə imzalayıblar, çünki ailələrinə qarşı təhdidlərdən və ya repressiyalardan qorxublar.

Həmçinin, qeyd etmək lazımdır ki, təzyiq yalnız böyüklərə deyil, eyni zamanda ailələrə də yönəlib. 2025-ci ilin may ayında Mıtişşidə bir azərbaycanlı ailəsi saxlanılıb - ər-arvad və onların 17 yaşlı oğulları. Hüquq müdafiəçilərinin bildirdiyinə görə, anası ilə danışan hüquq müdafiəçiləri polis əməkdaşlarının ailə başçısından Ukraynada " könüllü" olaraq döyüşmək üçün razılıq istədiyini bildiriblər. Rədd cavabı isə saxta silah saxlama ittihamı ilə cinayət işi açılmasına səbəb olub, halbuki axtarış zamanı heç bir silah tapılmayıb. Nəticədə, yeniyetmə yalnız dörd gün sonra azad edilib, bu zaman Azərbaycan konsulluğunun nümayəndələrinin müdaxiləsi ilə bu vəziyyət həll olunub.

Bənzər hadisələr demək olar ki, hər həftə təkrarlanır. Rusiya hüquq-mühafizə orqanları qorxuducu bir uyumla fəaliyyət göstərirlər: bugün cəzaçı rolunu 1990-cı illərdəki marjinalları təmsil edən küçə qrupları deyil, dövlət orqanları oynayır. Onlar, əslində, "etnik təmizləmə"ni yumşaq formada tətbiq edən bir yanaşmanı qəbul ediblər. Ekstremizmə qarşı mübarizə və "hüquq qaydasının təmin edilməsi" adı altında etnik və dini təzyiq atmosferi yaradılır.

Bu meyil rəsmi ritorika ilə də dəstəklənir. Məsələn, Rusiya İstintaq Komitəsinin rəhbəri Aleksandr Bastırkin 2025-ci ilin aprelində çıxış edərək, "miqrant mühiti təhlükə yaradır və tam nəzarət altına alınmalıdır" demişdi. Əslində, bu, tabeliyindəki şəxslərə müsəlman və Qafqaz icmalarını təhlükə mənbəyi kimi qəbul etmələri üçün açıq bir siqnal verir.

Bu vəziyyət fonunda, Azərbaycanın dövlət olaraq mövqeyi tamamilə haqlı görünür. Bakı, Moskvadan miqrantlarla işləməkdə şəffaflıq və qanuniliyi tələb edir və azərbaycanlı diplomatların saxlanılan şəxslərə daxil olmasına icazə verilməsini istəmişdir. Hətta 2025-ci ilin aprelində Azərbaycan XİN bir protest notası yayımlayaraq, öz vətəndaşlarına qarşı şantaj və zorakılığın qəbul edilməz olduğunu vurğulayıb.

Təəssüf ki, proqnozlar olduqca pessimistdir. "Minçenko Konsaltinq" mərkəzinin 2025-ci ilin iyun ayında dərc etdiyi analitikaya görə, Rusiya ordusu canlı qüvvə çatışmazlığı yaşayır və buna görə də, Cənubi Qafqazdan  və Mərkəzi Asiyadan olan miqrantlara qarşı təzyiqin daha da artacağı gözlənilir. Üstəlik, bu məntiq çərçivəsində, hüquq-mühafizə orqanlarının nümunəsindən və media popülistlərinin şüarlarından güclü şəkildə qidalanan gündəlik ksenofobiyanın artması ehtimalı yüksəkdir.

Bununla belə, aydın bir repressiv mexanizmin sistemi yaranır ki, burada azərbaycanlılar ən həssas qruplardan biridir. Bu təsadüfi deyil, əksinə, hədəflənmiş, koordinasiya olunmuş və institutlaşmış bir siyasətin bir parçasıdır.

Elçin Alıoğlu Son.az