Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası 2007-ci ildə bu günü elan edərək, "tarixdə insan hüquqlarının ən pis pozulması" kimi adlandırılan transatlantik qul ticarətinin cəmiyyət, iqtisadiyyat, siyasət və mədəniyyətə geniş təsirləri olan bəşər tarixində faciəli nəticələrini önə çıxarır və transatlantik qul ticarətinin 4 əsrdən çox davam etdiyini və milyonlarla afrikalının Amerikaya, Karib dənizinə və dünyanın digər hissələrinə məcburi daşınması, burada qeyri-insani şəraitə və qəddar rəftara məruz qalması ilə nəticələnməsi ilə bağlı məlumat yayıb.

Bəs quldarlığın tarixi haradan başlayır? Bu gün dünyada kölə şəraitində yaşayan neçə insan var?

Modern.az mövzu ilə bağlı araşdırma aparıb.

Kölə nədir?

Kölə bütövlükdə başqasının mülkü olan və hər hansı digər əşya kimi alınıb satıla bilən şəxsdir. Köləlik qədim zamanlardan 19-cu əsrə qədər uzun bir tarix boyu müxtəlif formalarda mövcud olub. Kölələr daşınar mülk kimi görüldükləri və onlara heç bir hüquq və azadlıq verilmədiyi üçün onlardan tələb olunan hər hansı işi yerinə yetirməyə borclu olan insanlardırlar. Ağalarının pis rəftarları, ağır həyat və ağır iş şəraiti yüz illər ərzində insan sayılmayan minlərlə qulun ölümünə səbəb olub.Qulun köləlikdən xilas olmasının yeganə yolu ağasının azadlığını geri qaytarması, yəni azad edilməsi idi.

Necə meydana gəldi?

Qədim dövrlərdə insanların ancaq yaşamaq üçün kifayət qədər məhsul istehsal edə bildiyi dövrdə köləlik yox idi. Zaman keçdikcə istehsalda istifadə etdikləri alətlər təkmilləşdikcə, istehlak edə bildiklərindən daha çox istehsal etməyə başladılar. Bundan sonra hərbi əsirləri öldürmək əvəzinə onları özlərinə işlətməyə başladılar və istehsal etdikləri artıq məhsulu müsadirə etdilər. Beləliklə, qul və köləlik doğuldu. Döyüşdə əsir düşmək, cinayətə görə cəzalandırılmaq, borcunu ödəyə bilməmək və ya kölə anadan doğulmaq qul olmağın müxtəlif formaları idi.

Avropanın zənginlik mənbəyi

Transatlantik qul ticarəti Amerika koloniyalarında və daha sonra Amerika ştatlarında işçi qüvvəsinin çatışmazlığından yaranmışdı. Avropa koloniyalarında işçi kimi istifadə edilən ilk qullar Amerika hinduları idi. Bu vəziyyət Afrikadan böyük miqdarda və münasib qiymətə qullar gətirilənə qədər davam etdi. Yeni Dünyada yerli amerikalıları əsir götürən avropalı kolonistlər qul ticarətinə yad deyildilər. Müharibə və epidemiyalar səbəbiylə Karib adalarında yerli əhalinin ölməsi nəticəsində bu dövrdə yerli Amerika əhalisinin yerini Afrika yerliləri almağa başladı.

Köləliyin ləğvi

Köləlik 15-ci əsrdə başlamış və 19-cu əsrə qədər davam etmiş tarixi prosesdir. Zaman keçdikcə İngiltərə dənizçilikdə gücləndi və qul ticarətində lider oldu. Bristol və Liverpul qul ticarət gəmilərinin yola düşdüyü İngiltərənin əsas limanları idi. 17-ci əsrdə Liverpuldan üzən hər dörd gəmidən biri qul ticarəti gəmisi idi. Zaman keçdikcə Atlantik qul ticarətinə mənəvi, iqtisadi və siyasi müxalifət başladı. Atlantik qul ticarəti ilk dəfə Havay İnqilabı (1791-1804) zamanı rəsmi olaraq qadağan edildi. Qul ticarətində çox fəal rol alan Danimarka qul ticarətini qanuni olaraq qadağan edən ilk ölkə oldu (1792). Havay qərarlarından üç il sonra İngiltərə qul ticarətini qadağan etdi. 1808-ci ildə İngiltərədən sonra Amerika qanunla qul ticarətini qadağan etdi.

Müasir Köləlik nədir? Nə dərəcədə yayılıb?

Dünyanın bir çox ölkəsi köləliyi qeyri-qanuni edib, lakin hələ də dünyanın 167 ölkəsində təqribən 46 milyon insana təsir edən müasir köləliyin bəzi formaları mövcuddur. Müasir köləliyi bir çox hallarda aşkar etmək və tanımaq çətin ola bilər. Bunun səbəbi, köləliyin əksər ölkələrdə yer altına keçməsi və köləliyin tərifinin son bir neçə onillikdə genişlənməsi və təkamül etməsidir.

Məsələn, ABŞ Dövlət Departamenti müasir köləliyi "güc, fırıldaqçılıq və ya məcburetmə yolu ilə məcburi əmək və ya kommersiya cinsi aktları üçün bir şəxsin işə götürülməsi, saxlanması, daşınması, təmin edilməsi və ya əldə edilməsi aktı" kimi müəyyən edir. Eynilə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Humanitar Məsələlərin Koordinasiyası İdarəsi müasir kölələri təkcə başqa insanlara "sahibi olan" işçilər deyil, həm də məcburi nikahlar, dövlət tərəfindən tətbiq edilən məcburi əmək, insan alveri və cinsi istismar qurbanları kimi təsvir edir.

Müasir köləliyin formaları

Müasir köləliyin formalarına "sahibkarlıq" ("mal" köləliyi), hökumətə çağırış (məcburi hərbi xidmət və ya hökumət əməyi), məcburi həbsxana əməyi, məcburi miqrant əməyi, borc əsarəti (borclar ödənilənə qədər köləlik), cinsi köləlik, məcburi nikah/uşaq nikahı, uşaq əməyi və məcburi dilənçilik daxildir.

Ən çox müasir kölə olan ölkələr

Hindistan dünyada ən çox kölə olan ölkədir. Bunun səbəbi odur ki, Hindistan Yer kürəsində ən sıx məskunlaşma olan iki ölkədən biridir və Hindistanda məcburi uşaq əməyi, məcburi evlilik, kommersiya cinsi istismarı, məcburi əmək və silahlı qruplara məcburi cəlbetmə daxil olmaqla, müasir köləliyin bütün formaları mövcuddur.

Dünyanın ən sıx məskunlaşdığı ölkə olan Çin, 3,8 milyondan çox qul sayına görə ikinci yerdədir. Çin isə köləliyin müxtəlifliyini nümayiş etdirmir. Əhəmiyyətli dərəcədə yüksək qul əhalisi olan digər ölkələr Rusiya, Nigeriya, Konqo Demokratik Respublikası, İndoneziya, Misir, Myanma, İran, Türkiyə və Sudandır. Asiya təkcə ən yüksək ümumi əhaliyə deyil, həm də ən yüksək qul sayına sayına malikdir.

Dünyada ən çox müasir kölə olan ölkələr

2023-cü ilin statistikasına görə, dünyada müasir köləlik şərtlərində yaşayan 50 milyon nəfərdir.

Həmin statistikaya əsasən ən çox müasir kölə yaşayan ölkələr aşağıdakılardır:

Şimali Koreya- 104.60

Eritreya- 90.30

Mavritaniya-32

Səudiyyə Ərəbistanı-21.30

Türkiyə- 15.60

Tacikistan- 14

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri- 13.40

Rusiya- 13

Əfqanıstan- 13

Küveyt -13

Qeyd edək ki, statistika hər 1000 nəfərdən neçəsinin müasir kölə kimi yaşadığını əks etdirir.