Onunla ötən gün feysbuk sosial şəbəkəsində yazdığı "Türkiyə türkcəsini dövlət dili kimi qəbul etməliyik - Bir millət, bir dil" statusu ətrafında söhbətləşmişik.

- Şahbaz bəy, cəmiyyətin böyük əksəriyyəti dillə bağlı yazdığınız statusunuzun əleyhinə getdi. Gələn reaksiyalara münasibətiniz necədir?

- İstər lehinə, istərsə də əleyhinə reaksiyanın olması yaxşıdır, nəinki olmaması. Bu o deməkdir ki, dil hamımızı ciddi şəkildə narahat edən bir məsələdir. Əgər insanlar müzakirələrə qatılırsa, demək, onlar üçün də əsas mövzudur. Bu mənada dil haqqında fikirlərin müzakirələrə səbəb olmasına münasibətim yaxşıdır.

- Hansı rəylə razılaşa bildiniz, hansı ilə yox?

- Kimsə danışırsa, onun sözünü kəsməyin əleyhinəyəm. Eyni zamanda dialoq bir-birinə cavab vermək deyil, eyni mövzularda fərqli fikirlər söyləməkdir. Bu mənada məlum mövzu ətrafında fərqli fikirlərin səslənməsinə, yazıların yazılmasına, postların paylaşılmasına yaxşı baxıram.

Sadəcə bəzən təhqirlər olur. İnsanlar özlərini sözlə ifadə edə bilməyəndə təhqirə yol verirlər. Çünki bu, ən asan yoldu və onu da edirlər. Təhqir olmasa, bu tip müzakirələr faydalıdır. Belə müzakirələr olmalıdır ki, dilin inkişafına məsul olan şəxslər, bundan maaş alanlar ən azı fikirləşsinlər.

Əslində istərdim ki, akademik çevrə bu müzakirələrə qoşulsun. Desinlər ki, dilin inkişafı ilə bağlı hansı işlər görüblər, hansı kitablar nəşr etdiriblər. Çox istərdim belə olsun. Məsələn, universitetlər öz səhifələrində paylaşsınlar görək ki, ötən 32 il ərzində Azərbaycan dilində hansı dərsliklər hazırlayıblar və nəşr etdiriblər?

Maraqlıdır, Tibb Universiteti, Pedaqoji Universitet, eləcə də Bakı Dövlət Universiteti müxtəlif ixtisaslar üzrə hansı dərslikləri nəşr etdiriblər? Bunlar olmadan dil öz-özünə inkişaf etmir ki... Dili inkişaf etdirən o dildə yazılan əsərlərdir, elmi araşdırmalardır. Bu mənada bu müzakirənin əhəmiyyətini çox faydalı hesab edirəm.

- Fikirlərdən biri də bu yöndə idi ki, kommersiya marağı olduğu üçün belə deyib...

- Belə bir marağın olması fikrini xüsusən kommersiya ilə məşğul olmayan insanlar vurğulayırlar. Yəqin məni incitməmək üçün belə rəy yazırlar. Daha kəskin, tutarlı və əsaslı rəylərin olmasını istəyirəm. Aralarında dilçi alimlər var ki, onların fikirlərinə çox böyük sayğı ilə yanaşıram. Onlarla görüşlərimizdə dəfələrlə söhbət olub ki, silkələnməlidir, Azərbaycan dilini diriltmək lazımdır.

Dil informativ, kommunikativ və asan danışılan olmalıdır. Dil özgüvəni artırmalıdır. Əgər dilin enerjisi bunu inkişaf etdirirsə, mütləq dəyişməlidir.

Kommersiya məsələsinə gəlincə, dil həm də bir əmtəədir. Dil yalnız öz vətəndaşına yaxşı həyat şəraiti gətirmir ki... Əlavə dil bilirsənsə, o sənə mütləq əlavə qazanc gətirir. Dilə həm də bu şəkildə baxmaq lazımdır. Yoxsa dili arxiv materialı kimi bir seyfə qoyub saxlamağın nə mənası var?

Dilə toxunmaq olmaz, şüşənin altında muzey əşyası kimi saxlamaq yanaşması doğru deyil. Çıxış etməlisən, danışdığın mövzuya uyğun sənə yaxşı qonorar gətirməlidir, kitab yazmalısan, sənə pul gətirməlidir və sair. Dil həm də bu deməkdir və həyatımızın real bir hissəsidir. Mənə elə gəlir ki, Qulu Məhərrəmlinin yaxşı nitqi olmasaydı, o, jurnalistika fakültəsində müəllim ola bilməzdi. Eləcə də digər alimlərimiz bu dildə gözəl danışmasalar, onlar öz alimliklərini necə isbat edə bilərlər?

Həmin yazını o niyyətlə yazmamışam ki, mənə pul gətirəcək. İstəmişəm ki, cəmiyyət, dilə məsul olan insanlar silkələnsin, düşünsünlər. Hara gedirik? Necə olur ki, müasir oxucular Dostoyevskini, Tolstoyu, Çexovu, Turgenovu və sair rus klassiklərini türkcə oxuyurlar, amma azərbaycanca oxumurlar? Axı bu əsərlər akademik səviyyədə tərcümə olunub. Burada "Qanun"un günahı yoxdur. Bunlar çox ciddi və müzakirə olunası səbəblərdir.

- Qardaşınız Sabir Rüstəmxanlı fikrinizi müdafiə edən bir yazı paylaşdı. Qeyd edib ki, yazının alt qatında bir kinayə var. Hər halda ironiya özü də bir münasibətdir...

- Kinayə var deyəndə, Azərbaycan dilinə olan bu münasibət, əlbəttə, məni qane etmirdi. Doğrudur, çox adam bunu o istiqamətə yozmur, amma niyə özünü mədəni, elit hesab edən insanlarımız başqa-başqa dillərdə danışır? Bu mənada deyirəm ki, Azərbaycan dili cəmiyyətin iki hissəsini özündə cəmləyə bilmədi. Əgər insan bu dildə mükəmməl təhsil ala bilmirsə, istər-istəməz rus, ingilis, türk dillərinə üz tutur. Bu mənada, əlbəttə, yazının alt qatında kinayə də var, ağrı da.

30 ildir kitab nəşr edirəm və istəyirəm ki, bu kitablar ən azı Gürcüstandakı qədər oxunsun, amma oxunmur. Hamı qiymətin yüksək olmasından şikayətlənir. Kitabı 1-2 manata qoyuruq, yenə də oxuyan yoxdur. Gözümüzün qarşısındadır, gündəlik bu işlə məşğul oluruq. Necə edək ki, millət oxusun, oxumaq onun həyatının bir hissəsinə çevrilsin? Bundan artıq nə etmək olar?

- Sizcə, dilimiz niyə sizin dediyiniz kriteriyalara cavab vermədi? İnkişafın qarşısını kəsən nədir?

- Çünki dil üzərində işlənilmir. Televiziyada yeni işləməyə başlayanda Mirşahin Ağayev çox ritmik, informatik, mübariz bir dil gətirdi. Ətrafımızda o qədər inkişaf var ki, hətta Mirşahinin o çevik, ritmik dili də indiki informativliyə bir az məğlub olmağa başlayıb. Baxmayaraq ki, Mirşahin yeni üslub deyil, həm də Azərbaycan izləyicisinə, oxucusuna yeni danışıq dili gətirmişdi.

Hər şey çox sürətlə inkişaf edir. Ən sağalmaz xəstəliklər barədə belə, hər gün yeni nələrsə kəşf olunur. Dil bunların hamısını alıb özündən keçirməlidir və öz istifadəçisinə çatdırmalıdır.

- Dövlət dilinin qorunması üçün hansı təklifləriniz var?

- Ümumiyyətlə, dilin qorunması terminindən daha çox, onun inkişaf etdirlməsini istifadə edərdim. Dili niyə qoruyursan? Əslində dil açıq olmalıdır, o qədər inkişaf etməlidir ki, yeni sözləri dərhal özündə nizamlamağı bacarmalıdır. Yeni sözlərə dərhal vətəndaşlıq verməlidir, özü yenə də inkişaf etməlidir. Bir sözlə, böyüməlidir. Dili qar topası kimi hərəkətə gətirəndə bir az da böyüməlidir, lüğət tərkibi artmalıdır. Hər il yeni lüğətlər nəşr edilməlidir, cəmiyyətin müəyyən təbəqəsinə pulsuz verilməlidir. Yalınız ədəbiyyat sahəsi deyil, bütün sektorlar yeni lüğətlə təmin olunmalıdır.

- Bir kitabı bir neçə dildə nəşr edirsinizsə, hansının oxucusu çox olur?

- Baxır hansı kitaba. Adətən, rus dilində çıxan kitablar daha çox oxunur. Azərbaycan klassiklərini həm yerli, həm də rus dilində nəşr edirik. Azərbaycanca da oxucular çoxdur. Ümumiyyətlə, Bakı şəhərində rus oxucuların sayı daha çoxdur.

"Qanun" klassik əsərləri ingilis, rus və Azərbaycan dillərində də nəşr edir. İndi türkcə də etməyə başlamışıq. Maraq var. "Əli və Nino"nu türkcə də nəşr edirik, görürük ki, oxunur. Az qala Azərbaycan qədərində satılır.

- Bunun statistikasını aparmaq olur-olmur bilmirəm. Amma maraqlıdır, Azərbaycan dilində kitab oxuyan seqment daha çox hansı ərazidə cəmləşir? Üstünlüyü əyalətlər, yoxsa Bakı şəhəri təşkil edir?

- Ölkəmizdə poçt sistemi bahadır. Amma yaxşı işlədiyinə görə rayonlardan da sifarişlər olur. Demək olar ki, bütün rayonlardan - Şamaxıdan, Göyçaydan, Ağsudan, Lənkərandan, Naxçıvandan sifarişlər var. Ümumiyyətlə, Naxçıvanı daha çox kitab oxuyan bölgə hesab etmək olar. Lənkəranda bir şəxs var, bütün kitablardan alır. O, inşaat sahəsində fəaliyyət göstərir, amma insanlara kitab alıb verir ki, oxusunlar.

- "Gərək belə status yazmazdım" dedinizmi?

- Yox. Doğrudur, bəzən təhqiramiz rəylər yazırlar. Amma yazsınlar, müzakirədir də... Əgər bu cəmiyyətdə kitab nəşr edən naşir müzakirəyə dözümsüz olacaqsa, onda vəzifəlilərdən nə gözləyək? Bu mənada mənimlə bağlı öz qabiliyyətinə uyğun kim nə istəyir, yaza bilər. Kimsə təhqir edir, eybi yox, etsin. Bu məsələlərə həm çox açığam, həm də çox dözümlüyəm. Narahatlığım yoxdur.