Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Bu sualın cavabını axtarmağa ehtiyac yoxdur - cavab rəqəmlərdə, idxal strukturunda, dövlət siyasətində və rəsmilərin açıq bəyanatlarında var. Hindistan nəinki Rusiyadan imtina edə bilər, o buna artıq faktiki olaraq hazırdır.

Ukrayna müharibəsindən öncə Hindistanın enerji balansında Rusiyanın rolu demək olar ki, yox səviyyəsində idi. 2021-ci ildə Rusiya nefti Hindistanın ümumi neft idxalında cəmi 2 faizdən az yer tuturdu. Amma 2022-ci ilin yazından etibarən Moskva Qərbin sanksiyaları altında öz neftini satmaq üçün yeni bazarlar axtarmağa məcbur oldu və Urals markalı nefti Brentdən 25-30 dollar ucuz qiymətə təklif etməyə başladı.

Bu təklif Hindistanın neft emalı zavodları üçün tam bir "lütf" oldu. Qlobal inflyasiya və xammal bazarlarında qeyri-sabitlik fonunda belə endirimli alışlar onların qızıl fürsətinə çevrildi. 2023-cü ilin iyun ayına olan məlumata görə, "Vortexa" analitik agentliyi bildirir ki, Rusiya Hindistanın əsas neft təchizatçısına çevrildi - 35%-lik payla İraq və Səudiyyə Ərəbistanını geridə qoydu. Bu isə Hindistanın neft məhsulları - dizel, benzin və aviasiya yanacağının Avropa və Asiya bazarlarına ixracını əhəmiyyətli dərəcədə artırmasına səbəb oldu.

Amma burada əsas məqam ondan ibarətdir ki, Hindistan bu əməkdaşlığı uzunmüddətli enerji strategiyası kimi qəbul etmədi. 35 faizlik pay - bu sadəcə qiymətlərin cazibədarlığı ilə bağlıdır, siyasi və strateji prioritetlərlə yox. Artıq 2024-cü ilin sonlarında Hindistan tədricən Rusiya nefti alımını azaltmağa başladı və eyni zamanda digər alternativ mənbələrdən idxalı artırdı.

Bu dəyişikliklərin əsas siması ölkənin neft və təbii qaz naziri Hardip Sinqh Puri oldu. O, 2025-ci ilin iyulunda verdiyi açıqlamada açıq şəkildə dedi:

"Əgər Rusiya ilə tədarük zənciri qırılarsa, biz sadəcə müharibədən əvvəlki sxemə qayıdacağıq. O vaxt Rusiya bazarda 2 faiz paya malik idi. Biz narahat deyilik, çünki kifayət qədər diversifikasiya etmişik".

Bu sadəcə siyasi ritorika deyil, konkret iqtisadi faktlara söykənən mövqedir. Hindistan Ticarət Nazirliyinin təqdim etdiyi rəqəmlər bunu açıq şəkildə göstərir: 2024-cü ilin sonunda neft idxalında pay bölgüsü belə idi:

Rusiya - 35% İraq - 20% Səudiyyə Ərəbistanı - 17% BƏƏ - 6% ABŞ - 4% Küveyt - 3% Qayana - 2.5% Qalan ölkələr (Nigeriya, Braziliya, Qazaxıstan, Norveç, Kanada və s.) - 12.5% Yəni, ən yüksək asılılıq dövründə belə Hindistan təxminən 40 fərqli ölkədən neft alırdı. Bu isə o deməkdir ki, Rusiya heç vaxt Hindistanın yeganə alternativsiz təchizatçısı olmayıb.

Alternativlər göz qabağında: Qayana, Braziliya, ABŞ və Afrika ölkələri

2025-ci ildə Hindistanın qarşısında Rusiya neftini əvəz edə biləcək kifayət qədər real və etibarlı alternativlər var. Onlardan biri - Qayana. Cənubi Amerikanın yeni neft ulduzu olan bu ölkə ExxonMobil-in rəhbərliyi altında dənizdəki yataqları işə salmaqla ixracını kəskin artırıb. Təkcə 2025-ci ilin mayında Qayana gündəlik 620 min barel neft ixrac edib və bu partiyanın böyük hissəsi Hindistana yönəlib.

Braziliya da sürətlə irəliləyir. Bu ölkənin neft tənzimləyicisi ANP-nin məlumatına görə, 2025-ci ilin ilk yarısında Braziliya neft ixracını 14% artırıb və əsas diqqəti Asiya bazarlarına yönəldib.

ABŞ isə artıq Hindistan üçün mühüm oyunçulardan biridir. ABŞ prezidenti Trampın administrasiyası bu əməkdaşlığa tam dəstək verir, hətta onu Çinlə geosiyasi qarşıdurma çərçivəsində təşviq edir. ABŞ Energetika İnformasiya İdarəsinin (EIA) hesabatına görə, 2025-ci ilin iyununda Hindistana ABŞ-dan gündəlik 310 min barel neft ixrac olunub.

Bundan əlavə, pandemiyadan və daxili böhranlardan sonra özünə gəlməkdə olan Afrika ölkələri - xüsusilə Nigeriya və Anqola - yenidən Hindistan bazarına daxil olmağa başlayıblar.

İnfrastruktur və emal: Hindistanın əsas enerji üstünlüyü

Hindistanın enerji təhlükəsizliyini təmin edən başlıca amillərdən biri - onun inkişaf etmiş neft emalı infrastrukturudur. Ölkədə 20-dən çox iri neftayırma zavodu fəaliyyət göstərir və onların arasında Reliance şirkətinə məxsus Camnagar kompleksi dünyanın ən böyük emal müəssisəsidir. Hindistan zavodları texnoloji baxımdan çoxşaxəlidir - həm yüngül, həm də ağır neft növlərini emal edə bilir, istər Yaxın Şərqdən, istərsə də Latın Amerikası və ABŞ-dan gətirilən xammal olsun, problem deyil. Bu isə o deməkdir ki, Hindistan bazar şərtlərinə uyğun çox çevik hərəkət edə bilir.

Bundan əlavə, 2025-ci ildə Odişa və Tamilnadu ştatlarında ümumi tutumu 7 milyon barel olan yeni strateji neft anbarları istifadəyə verilib. Bu, enerji bazarlarında gözlənilməz dalğalanmalara qarşı Hindistanın "yastıqcadır" - ehtiyatlı, ağıllı siyasətin nəticəsidir.

Dünyada neftə görə ən çox tələbat olan üçüncü ölkə - Hindistandır (Çin və ABŞ-dan sonra). Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (IEA) məlumatına görə, 2024-cü ildə Hindistanın gündəlik neft istehlakı təxminən 5,2 milyon barel olub. Bunun isə yalnız 15-18 faizi ölkə daxilində hasil olunur - qalanı idxaldır.

Əsas məsələ isə budur ki, Hindistanın güclü emal sənayesi var. Reliance Industries, Indian Oil Corporation, Bharat Petroleum və digər böyük oyunçular sutkada 5,6 milyon bareldən çox nefti emal etməyə qadirdirlər. Üstəlik, bu zavodlar fərqli texnoloji profillərə malik neft növləri ilə işləyə bilir. Yəni mənbənin haradan olduğu vacib deyil - əsas odur ki, qiymət əlverişli olsun.

Bu elastiklik Hindistana unikal üstünlük verir: əgər sabah rus nefti bazardan yoxa çıxsa, Dehli asanlıqla onu Yaxın Şərq və ya ABŞ-dan gələn xammalla əvəz edə bilər. Elə Camnagar kompleksi buna bariz nümunədir - burada yüksək kükürdlü neft emalı üzrə ixtisaslaşma var və İraq, Venesuela, Meksika kimi ölkələrin nefti üçün texnologiya çoxdan uyğunlaşdırılıb.

Neft və Təbii Qaz naziri Hardip Sinqh Puri ilə yanaşı, Indian Oil rəhbəri Arvindar Sinqh Sahni də açıq şəkildə bildirirlər: Hindistanın həm texniki, həm də siyasi baxımdan rus neftindən imtina etməyə tam hazırdır. Dehli, bir tərəfdən BRİKS-in üzvü, digər tərəfdən isə Qərbin strateji tərəfdaşı kimi çevik və hesablanmış xarici siyasət yürüdür. Moskvanın xatirinə öz maraqlarından vaz keçmək Hindistanın planında yoxdur - xüsusən də ABŞ-dan gələcək potensial sanksiyaların fonunda.

Xatırlatmaq yerinə düşər ki, 2023-cü ilin aprelində Hindistan bankları artıq bir sıra rublla, yuanla və dirhəmlə aparılan əməliyyatlardan imtina etmişdi - Qərbin xəbərdarlıqlarından sonra. İndi isə Hindistan öz risklərini azaltmaq üçün rupi ilə hesablaşma mexanizmini genişləndirir - xüsusilə BƏƏ və Səudiyyə Ərəbistanı ilə.

Eyni zamanda ABŞ prezidenti Trampın administrasiyası Hindistana təzyiq göstərmək əvəzinə, onu regionda əsas tərəfdaş kimi görür və enerji sahəsində əməkdaşlığı təşviq edir. Amma Vaşinqton dəfələrlə bəyan edib: Rusiya ilə əməkdaşlıq sərhədi keçsə, ikincil sanksiyalar gündəmə gələ bilər. Belə olan halda, Dehli seçimini tərəddüdsüz edəcək - siyasətini Vaşinqtona uyğunlaşdıracaq, Rusiya nefti isə bir müştərisini də itirəcək.

Hindistan ağıllı seçimini edir

Artıq bu gün qlobal enerji bazarı post-sanksiya dövrünə uyğunlaşıb. Səudiyyə Ərəbistanı və İraq Asiya bazarına qayıtmaq üçün qiymət savaşına girib. Qayana isə - 2025-ci ilin ikinci rübündə hasilatı 700 min bareli keçərək - ixracını artırır. ABŞ isə Asiyaya neft ixracını 2023-cü illə müqayisədə 28 faiz yüksəldib.

Bu reallıqlar fonunda Hindistanın Rusiya neftindən asılılığı strateji əhəmiyyətini itirir. Əgər ikinci Tramp administrasiyası yeni sanksiyalar tətbiq etsə, Hindistan üçün bu, ciddi problem olmayacaq. Sadəcə, Puri dediyi kimi, "biz köhnə sistemə qayıdacağıq".

Bugünkü Hindistan enerji siyasəti - reallıqlara uyğunlaşdırılmış, ağıllı və çevik modeldir. Bəli, 2022-2023-cü illərdə rus nefti Hindistan üçün iqtisadi baxımdan vacib idi. Amma bu, yalnız bazardakı situasiyanın nəticəsi idi, yoxsa hansısa strateji müttəfiqlik deyil.

İndi isə Dehli açıq şəkildə göstərir: Moskva ilə əlaqələrə məhkum deyil. Əgər qiymət sərfəlidirsə və sanksiya riski yoxdursa - Rusiya ilə iş birliyi davam edəcək. Əks halda - Hindistan rahatlıqla yeni marşrutlar seçəcək. Qazandığı isə sabitlik, iqtisadi təhlükəsizlik və siyasi manevr imkanları olacaq.

Hindistanın bu gün həyata keçirdiyi enerji siyasəti digər ölkələr üçün dərs kitabıdır - necə çevik qalmaq, bazar dəyişikliklərinə reaksiya vermək və geosiyasi təzyiqlərdən ustalıqla yayınmaq olar. Və Hardip Sinqh Purinin bir cümləsi bu strategiyanın əsasını təşkil edir.