Son.az "Baku Network"da dərc olunmuş məqaləni təqdim edir:

Ortaya çıxan mənzərə adi resessiya dövrünə və ya keçici şoklara bənzəmir - söhbət artıq ABŞ-da iqtisadi davranış qaydalarının özülünə təsir edən sistemli dəyişikliklərdən gedir. 2025-ci ilin Amerikası nə tənəzzül, nə də bum mərhələsini yaşayır - bu, institusional gərginlik dövrüdür. Təhlükə isə xarici faktorlardan yox, dövlət idarəçiliyinin özündən qaynaqlanır. Dövlət strukturları daha çox qeyri-müəyyənlik və xaos doğurur, nəinki sabitlik və inam.

Böyük şirkətlər investisiyadan imtina etməsələr də, bunu daha ehtiyatla və daha az edirlər. Planlar daha qısa müddətli qurulur, risklər isə daha dərindən analiz edilir. Strateji baxışlar yerini taktiki manevrlərə verir. Conference Board təşkilatının son araşdırmasına görə, 2025-ci ildə ABŞ şirkətlərinin 68 faizi "siyasi qeyri-sabitlik və öngörülməzlik" faktorunu investisiyaların qarşısını alan əsas səbəb kimi göstərib - bu göstərici ilk dəfə inflyasiya və faiz dərəcələrini geridə qoyub.

"Amerika istisnalığı" dövrü artıq arxada qalıb. Vaşinqton daha qlobal sabitlik rəmzi kimi çıxış etmir, qərarlar isə ardıcıllıq və proqnozlaşdırıla bilmə ilə deyil, ad hoc yanaşmalarla fərqlənir. Bunun nəticəsində dünyada "böyümə" deyil, "risqdən qaçma", "imkanlar" deyil, "çıxış nöqtələri" əsas strateji baxışa çevrilir. Kapitalizmin ən fundamental razılaşması - "qaydaların sabitliyi" - sual altına düşür.

2025-ci ilin böyük paradoksu məhz buradadır: ABŞ iqtisadiyyatı göstərici baxımından güclü, lakin təməlində zəif və həssasdır. Burada əsas məsələ rəsmi statistikaya düşməyən sahələrdə - institutlara olan inamda, siyasi idarəetmənin keyfiyyətində və dövlətin yalnız hakəm deyil, həm də istinad nöqtəsi ola bilməsindədir.

Əgər ABŞ artıq qlobal oyun qaydalarını müəyyənləşdirmə qabiliyyətini itirirsə, deməli iqtisadi gücünün əsas təməli də sarsılır. Belə olan halda bu "dayanıqlıq paradoksu" heç də nailiyyət yox, əksinə, böyük dəyişikliklərin xəbərçisinə çevrilir.

İnkişaf modeli risk altındadır: üfüqsüz planlaşdırma

ABŞ iqtisadiyyatı indi qısamüddətli sabitliklə uzunmüddətli qeyri-müəyyənlik arasında dərin bir strateji uçurumu yaşayır. Bir tərəfdən, səhm bazarında dirçəliş, birləşmə və alqı-satqılarda aktivlik, müəyyən sektorların canlanması müşahidə olunur. Amma digər tərəfdən, iqtisadi artımın dayandığı əsas dayaqlar tədricən eroziyaya uğrayır. Klassik model - yəni institutlara etibar, fiskal proqnozlaşdırıla bilmə və beynəlxalq ticarət sabitliyi - artıq əvvəlki kimi işləmir.

Ən ciddi siqnallar ticarət siyasəti sahəsindən gəlir. ABŞ prezidenti Trampın rəhbərliyi ilə administrasiya qeyri-sabit və sərt bir kurs götürüb. 2025-ci ilin əvvəlindən etibarən Ağ Ev və Ticarət Nazirliyi Çin, Aİ, Hindistan, Meksika və Vyetnamdan idxal olunan məhsullarla bağlı gömrük rüsumlarının tətbiqi, dəyişdirilməsi və ya ləğvi barədə 35-dən çox rəsmi bəyanat yayıb. Mart ayında Çin elektromobillərinə 60 faiz rüsum tətbiq olunacağı açıqlansa da, iki həftə sonra bu qərarın Arizonada və Texasda fəaliyyət göstərən BYD və SAIC şirkətlərinin zavodlarına aid olmayacağı bəlli oldu.

Bu cür "tənzimləyici volatillik" iqtisadi planlaşdırmanın öz məntiqini pozur. Peterson Institute for International Economics tərəfindən 2025-ci ilin mayında yayılan hesabatda qeyd olunur ki, amerikalı ixracatçı və distribütorların təxminən 72 faizi "strateji qeyri-müəyyənlik" səbəbindən planlaşdırma üfüqünü 3-5 ildən 12-18 aya qədər qısaldıb. Halbuki bu rəqəm 2022-ci ildə 40 faizdən az idi.

Bir baxışda, alqı-satqı və birləşmələr bum yaşayır. Refinitiv və PwC-nin məlumatına görə, 2025-ci ilin iyununa qədər ABŞ şirkətlərinin iştirakı ilə gerçəkləşən qlobal sövdələşmələrin həcmi 1.9 trilyon dollara çatıb - bu da illik müqayisədə 26 faiz artım deməkdir. Lakin bu yalnız kəmiyyət göstəricisidir. Keyfiyyətə gəlincə, mənzərə fərqlidir. Bu sövdələşmələrin 58 faizindən çoxu 500 milyon dollardan yuxarı 29 "meqa-razılaşma"ya aiddir və onların əksəriyyətində məqsəd innovasiya sinerjisi deyil, potensial vergi dəyişikliyindən əvvəl aqressiv restrukturizasiya olub.

Məsələn, "Pfizer" şirkətinin Providence Equity Partners fondu tərəfindən 84 milyard dollara alınması (apreldə tamamlanıb) dərhal AR-GE sahəsindəki investisiya proqramlarının ixtisarı və baş qərargahın vergi cəhətdən daha əlverişli ştata köçürülməsi ilə müşayiət olunub. Eyni tendensiya IT sektorunda da müşahidə olunur - Bain & Company hesabatına görə, 2025-ci ildə bu sahədəki sövdələşmələrin 43 faizi "defensiv" xarakter daşıyır və vergi-regulyativ risklərin hedclənməsi məqsədi daşıyır.

ABŞ iqtisadiyyatı strateji zəminini itirirmi?

2025-ci ilin martında Ağ Ev "Böyük Gözəl Akt" (Great Beautiful Act) adlanan yeni qanun layihəsini təqdim etdi. Tramp administrasiyası bu dəfə də kiçik düşünmədi - layihə yalnız vergi sisteminin kosmetik dəyişikliklərini yox, tammiqyaslı yenidən bölüşdürməni nəzərdə tutur. Əsas ideya: korporativlərdən yükü götür, fiziki şəxslərin üstünə yüklə. Üstəlik, qanuna əlavə edilən 899-cu bəndə əsasən, ABŞ aktivlərinə "diskriminasiyalı münasibət" sərgiləyən ölkələrin vətəndaşlarına əlavə vergi tətbiq ediləcək. Qısacası, siyasətlə iqtisadiyyatın sərhədləri daha da silinir.

Qlobal kapitalın reaksiyası, təbii ki, uzun sürmədi. Treasury International Capital System (TICS) məlumatına görə, 2025-ci ilin ilk beş ayında ABŞ-a daxil olan xalis birbaşa xarici investisiyalar 2024-cü ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 19% azalıb. Xüsusilə Avropa İttifaqı ölkələrindən (23% azalma) və Yaponiyadan (17%) gələn sərmayələrdə ciddi düşüş qeydə alınıb.

Üstəlik, Fitch və S&P reytinq agentlikləri iyun ayındakı hesabatlarında 2026-cı ildə ABŞ-ın suveren kredit reytinqinin aşağı salına biləcəyi ilə bağlı açıq xəbərdarlıq etdilər. Səbəb sadədir: borc sürətlə artır, büdcə konsolidasiyası isə görünmür. Dövlət borcu artıq 34,6 trilyon dolları keçib, federal büdcə kəsiri isə 2025-ci ilin iyununda 1,38 trilyon dollara çatıb - bu, ötən ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 11% artıqdır.

Federal Ehtiyat Sisteminin (FED) 5,5% səviyyəsində saxladığı əsas faiz dərəcəsi iqtisadiyyata əlavə təzyiq yaradır. ABŞ Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, təkcə 2025-ci ilin ilk yarısında dövlət borcunun xidmətinə 1,09 trilyon dollar xərclənib - bu, 2023-cü ilin göstəricisindən təxminən 300 milyard dollar çoxdur. Başqa sözlə, bütün federal xərclərin 14 faizə yaxını yalnız borcun faizinə gedir. Belə yük altında nə infrastruktur inkişaf edə bilər, nə səhiyyə, nə də təhsil sektoruna yeni nəfəs gələ bilər.

Əlavə ironiya isə bundadır: bu gərgin mənzərəyə baxmayaraq, Amerika korporasiyaları tarixdə görünməmiş həcmdə öz səhmlərini geri alırlar. Goldman Sachsın hesablamalarına görə, 2025-ci ilin ilk altı ayında "buyback" proqramlarının həcmi 655 milyard dolları keçib. Şirkətlər artıq genişlənməyə deyil, qiymətləri süni şəkildə yuxarıda saxlamağa fokuslanıb. Bu, korporativ sektorun gələcəyə yox, ancaq gündəlik likvidliyə oynadığını göstərir.

Amerika iqtisadiyyatı hələ də "böyümə" obrazını qoruyur, lakin bu görüntünün altında sadəcə simulyasiya yatır: müvəqqəti vergi güzəştləri, qoruyucu investisiya strategiyaları, institusional xaos. İri korporasiyalar yeni şərtlərə adaptasiya olunur - konsolidasiyalar, vergi optimizasiyaları, qərargah relokasiyası. Amma kiçik və orta sahibkarlar, yəni iş yerlərinin və innovasiyanın əsas mənbəyi, tədricən strateji iflic vəziyyətinə düşür.

Bu iflicin kökündə isə gələcəyə baxışın itməsi dayanır. Hazırkı dövrdə ABŞ-da iqtisadiyyat tvitlərlə, tariflərlə və tək qalmaqallı bəyanatlarla yönləndirilir. Belə bir mühitdə "uzunmüddətli strategiya" anlayışı sadəcə arxaik səslənir. Əgər fiskal intizam, hüquqi sabitlik və beynəlxalq ticarət mühitinə inam geri qaytarılmazsa, ABŞ yalnız süni stimul paketləri ilə saxlanılan bir "psevdo-böyümə" dövrünə daxil olacaq. Bu dövrün sonunda isə investisiya və inam böhranı qaçılmaz olacaq.

Hazırkı mərhələdə ABŞ-ın böyümə modeli hələ tam dağılmayıb, amma artıq çat-çat verir. Əgər bu üfüq bərpa olunmasa - islahat, məsuliyyət və strateji liderlik yolu ilə - bu, sadəcə tənəzzül yox, tamamilə yeni bir dövrün - "kursu olmayan iqtisadi manevrlər" dövrünün başlanğıcı olacaq.

Qanun var, qayda yoxdur: investorlar niyə ABŞ-dan qaçır?

2025-ci il beynəlxalq investorlar üçün dönüm nöqtəsi oldu. Ən çox da ABŞ-da formalaşan tənzimləyici mühitin qeyri-müəyyənliyi fonunda. Yanvar ayında Donald Trampın Ağ Evə qayıdışı ilə biznes dairələri dərhal ikiqütblü bir reallıqla üz-üzə qaldı. Bir tərəfdən, korporasiyalar vergi yükünün azalmasını, ESG öhdəliklərinin yumşaldılmasını və bəzi tənzimləmələrin ləğvini alqışladılar. Digər tərəfdən isə - Bayden dövründən qalma sərt antiinhisar siyasəti və beynəlxalq sövdələşmələrə qarşı ehtiyatlı yanaşmalar dəyişmədən qaldı.

Federal Ticarət Komissiyası (FTC) rəhbərliyində heç bir dəyişiklik olmasa da, institutun xətti sabit qaldı. 2025-ci ildə də Liana Xanın rəhbərliyi ilə qurum rəqabətə zərbə vuracaq sövdələşmələri aktiv şəkildə bloklayır. American Bar Association-ın may hesabatına görə, ilin əvvəlindən bu yana təsdiqlənməsi üçün təqdim edilən 113 iri razılaşmadan 28-i dərin araşdırmaya cəlb olunub, 6-sı isə tamamilə rədd edilib. Ən səs-küylü qərar "Alphabet" şirkətinin "NeuroSync" startapını almasına qoyulan qadağa oldu - halbuki 2022-2023-cü illərdə bənzər sövdələşmələrə yaşıl işıq verilmişdi.

Bu tendensiya investorlar üçün əsl "tənzimləyici tələyə" çevrilib. Artıq qanunvericilik qədər, konkret qurumların davranışı da həlledici faktora çevrilib. Harvard Business Review iyun icmalında bu fenomeni belə xarakterizə edir: "Rəqabət hüququ sahəsindəki hüquqi reləativizm investisiya mühitinin əsas dəyişəninə çevrilir".

Bu qədər sərtliyə baxmayaraq, 2025-ci il ABŞ üçün birləşmə və alqı-satqı əməliyyatları baxımından rekord ildir. Refinitivin məlumatına görə, ilin ilk beş ayında elan edilən razılaşmaların ümumi dəyəri 1,72 trilyon dolları keçib - bu da ötən ilə nisbətən 26,3 faiz artım deməkdir. Ən iri sövdələşmələr enerji sahəsində (Chevron-Hess - 53 mlrd), əczaçılıqda (Pfizer-Catalent - 18,9 mlrd) və süni intellekt infrastrukturunda (NVIDIA-Graphcore - 12,4 mlrd) qeydə alınıb.

Lakin bu bum optimizmdən doğmur. Əksinə - qeyri-müəyyənlik şəraitində yaşamaq üçün məcburi bir seçimdir. McKinsey analitiklərinin qənaətinə görə, 2025-ci ildəki sövdələşmələrin 61 faizindən çoxu sadəcə yaşamaq, strateji aktivlərə və sabit yurisdiksiyalara çıxış əldə etmək məqsədi güdür. Yəni bu gün korporativlər üçün "böyümə" yox, "möhkəmlənmə" vacibdir.

Blackstone investisiya fondunun direktoru Sanjay Mahacan Financial Times-a verdiyi müsahibədə bu reallığı belə ifadə edir:

"Paradoks ondadır ki, bu gün M&A (birləşmə və alqı-satqı) elə M&A risklərindən sığortalanma vasitəsinə çevrilib. Ya sən bazarda möhkəmlənirsən, ya da növbəti hədəf olursan."

Bloombergin statistikası bu tendensiyanı təsdiqləyir: 2025-ci ildə transsərhəd alqı-satqıların 74 faizi yalnız yeddi sabit hüquqi mühitə malik yurisdiksiyada cəmləşib: Sinqapur, BƏƏ, İrlandiya, Kanada, Cənubi Koreya, Çili və qismən İsrail. ABŞ isə, nə qədər irimiqyaslı olsa da, 2024-cü illə müqayisədə xarici kapitallı razılaşmalarda 18 faiz azalma göstərib.

Səbəb? İqtisadi deyil, hüquqi psixozdur. Moody's analitiki Joanna Elliott bunu belə izah edir:

"Biznes artıq vergidən yox, qeyri-müəyyənlikdən qaçır. ABŞ-ın qlobal 'təhlükəsiz liman' statusunu Çinlə rəqabət yox, daxili fiskal-hüquqi şizofreniya məhv edə bilər."

İnvestisiya siqnalları və sistem riski: ABŞ - daha güclü dollar, daha zəif inam

Vəziyyəti daha da qəlizləşdirən sənədlərdən biri də qeyri-rəsmi olaraq "Böyük Gözəl Qanun layihəsi" ("Big Beautiful Bill") adlandırılan təşəbbüsdür. Brookings Institution ekspertlərinin fikrincə, bu layihədə sistemli ziddiyyətlər doludur: korporasiyalar üçün vergilərin azaldılması ilə yanaşı, "dost olmayan rejimlərdən gələn" xarici şirkətlər üçün vergi yükünün artırılması nəzərdə tutulur.

Xüsusilə narahatlıq doğuran bənd 899-dur. Bu bənddə, ticarət ədalətini pozan ölkələrlə iqtisadi əlaqəsi olan fiziki və hüquqi şəxslərin gəlirlərinə əlavə vergi tətbiq olunması nəzərdə tutulur. Yel Universitetinin hüquq professoru Con Tillmanın fikrincə, bu yanaşma təhlükəli bir presedent yaradır: "Vergi sanksiyaya, fiskal siyasət isə geosiyasi qorxutma vasitəsinə çevrilir."

İnvestorun siqnalları: haraya və niyə hərəkət etməli?

Bütün bu tənzimləyici təzyiqlərə baxmayaraq, iş dünyası hələ də "yaşıl zona" axtarışındadır - yəni proqnozlaşdırıla bilən sektorlar və yurisdiksiyalar. 2025-ci ildə həmin zonalar aşağıdakılardır:

Əczaçılıq və biotexnologiya - alqı-satqı əməliyyatlarının həcmi 38% artıb (IQVIA) Süni intellekt infrastrukturu - 44% artım Enerji keçidi və xammal zəncirləri - "yaşıl metallar"a yatırımlar 61% artıb, geopolitik risklərə baxmayaraq (IEA məlumatı) Regionlara gəldikdə, diqqət artıq daha çox Cənub-Şərqi Asiya, Latın Amerikası və Şərqi Avropaya yönəlir. Səbəb liberal dəyərlər deyil - sadəcə siyasi və hüquqi sabitlikdir.

2025-ci il beynəlxalq maliyyə tarixində dönüş nöqtəsinə çevrildi - risklərin siyasi coğrafiyası əsaslı şəkildə dəyişdi. Bir vaxtlar dünya üçün sabitlik mayakı sayılan ABŞ indi öz qeyri-müəyyənliyi ilə investorları silkələyir. Söhbət təkcə iqtisadi göstəricilərdən yox, Vaşinqtonun mərkəzindəki idarəetmə volatilliyindən gedir.

İlk baxışda hər şey qaydasındadır: Bureau of Economic Analysisin məlumatına görə, 2025-ci ilin birinci rübündə ABŞ iqtisadiyyatı 2,4% artıb. İşsizlik 3,9%-də saxlanılıb - baxmayaraq ki, bu göstərici IT və pərakəndə ticarətdə iş yerlərinin azalması ilə balanslaşdırılır. Apple, ExxonMobil, Pfizer kimi nəhənglərin səhmləri tarixdə görünməmiş səviyyədədir. Dollar isə beynəlxalq ödənişlərin 58,9%-ni təşkil edir (IMF, may 2025).

Amma eyni zamanda qoruyucu strategiyalar da rekord səviyyəyə çatıb. Bloombergə görə, institusional investorlar arasında qızıldakı açıq mövqelər 2025-ci ilin ilk dörd ayında 22% artıb. OPIC proqramı çərçivəsində siyasi risklərə qarşı sığorta müraciətləri isə ötən illə müqayisədə 36% çoxalıb.

JP Morgan Global Insightsın may hesabatında qeyd olunur: "Dollar hələ də əsas rezerv valyutadır, amma ABŞ artıq rezerv yurisdiksiya olmaqdan uzaqlaşır."

İnamsızlığın səbəbi: tənzimləmə və xarici siyasətdəki xaos

İnvestorların narahatlığının əsas mənbəyi ABŞ-ın qeyri-sabit tənzimləmə və xarici siyasət kursudur. 2025-ci ilin cəmi beş ayında Prezident Tramp:

Ticarət danışıqları üzrə komandasını üç dəfə dəyişib; Çinə qarşı sektor sanksiyalarını iki dəfə dayandırıb və yenidən bərpa edib; Meksika və Kanada ilə kənd təsərrüfatı sahəsindəki razılaşmaları bir tərəfli qaydada təftişə başlayıb; G20 çərçivəsində rəqəmsal vergi rejimini yenidən nəzərdən keçirdiyini bəyan edib. Hər belə addım bazarda dalğalanma yaradıb. VIX indeksi aprel ayında 27,4 səviyyəsinə çatıb - bu, 2023-cü ilin yazından bəri ən yüksək göstəricidir.

Qanunla yox, qorxu ilə idarə olunan bazar

Yeni qanunverici təşəbbüslər də vəziyyəti qəlizləşdirir. Məsələn, martda təqdim olunan Foreign Equity Accountability Act son beş ildə xarici kapitalın iştirak etdiyi bütün "strateji sektor" sövdələşmələrinin retrospektiv yoxlanılmasını nəzərdə tutur. Council on Foreign Relationsun qiymətləndirməsinə görə, bu, Kanada, Yaponiya, Səudiyyə Ərəbistanı və Cənubi Koreyadan olan 380-dən çox iri investisiya müqaviləsini sual altına alır.

ABŞ Ticarət Palatası mayın 18-də yaydığı xüsusi məktubda bu prosesi belə xarakterizə edir:

"Bu, investisiya müqaviləsi anlayışının özünü təhdid edən institusional ardıcıllıq böhranıdır."

Əvvəllər qlobal kapital ÜDM, inflyasiya, faiz dərəcəsi kimi makro göstəricilər əsasında qərar verirdi. İndi isə ABŞ-ın siyasi dövriyyəsi və onun doğurduğu qeyri-müəyyənlik, demək olar ki, inkişaf etməkdə olan ölkələrlə eyni risk faktoruna çevrilib. BlackRock Investment Instituteun məlumatına görə, onların qlobal müştərilərinin 47%-i "ABŞ-da geosiyasi qeyri-müəyyənlik"i əsas risk faktoru sayır. Müqayisə üçün: bu rəqəm Çin üçün 38%, Yaxın Şərq üçün isə 26%-dir.

Vanguard fondunun portfel meneceri Karl Viner The Economist-ə müsahibəsində deyir: "Artıq ABŞ-da investisiyalarımızın Amerikanın öz hüququ ilə qorunduğuna əmin deyilik. Vaşinqton kapitalın müttəfiqi yox, qorxu mənbəyinə çevrilib."

Strateji planlar yerini qoruma instinktinə verir

Bu gərginlik nəticəsində korporativ planlaşdırmanın məntiqi dəyişib. Boston Consulting Groupun aprel icmalına görə, S&P 500 siyahısına daxil olan şirkətlərin 62%-i beş illik planlaşdırmanı dayandırıb, iki illik dövrlərə keçib. Yeni bazarlar yox, mövcud zəncirləri qorumaq əsas məqsəddir. Sorğuda iştirak edən CEO-ların 74%-i, Trampın ikinci prezidentlik ilinin sonuna qədər ABŞ-da yeni birbaşa investisiyalar planlaşdırmadıqlarını bildirib - səbəb: "institusional məntiqə inamın olmaması".

Eyni zamanda kapital "proqnozlaşdırılan yurisdiksiyalara" axın edir. Eurozone ölkələrində AA+ reytinqli korporativ istiqrazlara tələbat 2025-ci ilin ilk dörd ayında 18% artıb. İsveçrə və Sinqapura yatırımlar da yüksəlib - UBS Global Capital Flowsun məlumatına görə, həmin yurisdiksiyalara ümumi kapital axını 114 milyard dollara çatıb. Bu pul nə Asiyadan, nə də Afrikadan gəlir. Bu, ABŞ fondlarının dollar zonasının özündəki daxili risklərdən qaçmasıdır.

Hüququn silaha çevrilməsi: liberal konsensusun sonu?

2025-ci ilin aprelində qəbul edilən "Texnoloji Suverenliyin Müdafiəsi Haqqında Qanun" çərçivəsində hüquqi məkan daha bir sərt dönüş etdi. Məhz bu qanuna əlavə edilən 906-B bölməsi son illərin ən çox müzakirə doğuran normativlərindən birinə çevrildi: əgər şirkətin xarici iştirak payı 25 faizdən çoxdursa və o, süni intellekt və kvant texnologiyaları sahəsində fəaliyyət göstərirsə, hər il "düşmən rejimlərlə nelojal əlaqələrin" yoxlanmasına dair audit keçməlidir.

Amerika Korporativ Hüquq Assosiasiyası bu normanı belə şərh edir: "Bu tələb müqavilə təminatçılığı prinsipini məhv edir və onu geosiyasi itaətkarlıqla əvəzləyir."

Əgər bu kimi normativ yanaşmalar gələcəkdə kütləvi xarakter alarsa, ABŞ-ın qlobal iqtisadiyyatdakı ən böyük üstünlüyü - hüquqi proqnozlaşdırılma və qanunun aliliyi - zərbə altına düşəcək. İndiyədək ABŞ-a sərmayə qoymaq üçün kifayət qədər səbəb var idi: liberal bazar, institusional sabitlik, güclü hüquq sistemi. Amma əgər bu sistem öz mahiyyətindən çıxıb təzyiq və şantaj alətinə çevrilirsə, o zaman sərmayə inamı da buxarlanacaq.

Qalibiyyət yox, inam məsələsi

ABŞ onlarla ticarət savaşında qalib gələ, yüzlərlə beynəlxalq bəyanat imzalaya, minlərlə səhifəlik qanun layihəsi qəbul edə bilər. Amma bütün bunların heç bir mənası olmayacaq, əgər təməlində etimad dayanmasa. Söhbət şəxsi simpatiyadan və ya populist şüarlara inamdan yox, institusional, uzunmüddətli, məsuliyyət üzərində qurulmuş etibardan gedir. Bu gün isə ABŞ elə bil öz iqtisadiyyatı ilə ruletka oynayır və təsadüflər masasında bütün fişləri ortaya qoyur.

Bazarlar riski qəbul edir - amma xaosu yox. İnvestorlar dəyişkənliyə dözümlüdür - amma məntiqin itirilməsinə yox. Şirkətlər sürətli dəyişikliklərə uyğunlaşa bilər - amma hər səhər dünənki strategiyanın ləğv olunmasına yox. Böyük iqtisadiyyata yalnız güc yox, həm də yetkinlik lazımdır. Yetkinlik isə səslə yox, səssiz və ardıcıl proqnozlaşdırıla bilmə ilə ölçülür.

Əgər Vaşinqton bu həqiqəti anlamasa, ABŞ iqtisadiyyatı yalnız qlobal lider statusunu deyil, onu onilliklər boyu "gələcəyə inamın simvoluna" çevirən daxili mənəvi dayanıqlığını da itirə bilər. Və o zaman bu nəhəng sistem kənardan yox, öz daxilindəki çatlar səbəbindən dağılmağa başlaya bilər - görünməyən, amma ölümcül çatlar.

Bu artıq sadəcə bir tənqid deyil - bu, ciddi xəbərdarlıqdır. Hüququn siyasətə tabe olduğu bir ölkədə iqtisadiyyatın uzunömürlü sabitliyi mümkünsüzdür. Bu gün ABŞ-ın qarşısında təkcə yeni qanun layihələri yazmaq yox, özünün təməl prinsiplərinə qayıtmaq kimi bir çağırış dayanır. Əks halda, Amerika iqtisadiyyatı "böyük gözəl qanun"larla yox, böyük gözəgörünməz çatlarla yadda qalacaq.