Naxçıvan pendirinin dadına baxanlar onun necə ləzzətli olduğunu bilirlər. Bu gün qədim yurd yerimizin hansı kəndinə getsək, heyvandarlıqla məşğul olan hər bir ailədə üzlü, üzsüz, qaşar, sərmə, axtarma, ovma, döymə, motal kimi pendir növlərinin hazırlandığının şahidi olarıq.

Son.az bildirir ki, AZƏRTAC-ın Naxçıvan bürosunun əməkdaşı Şərur rayonunda təcrübəli, əməksevər qadın, 95 yaşlı Dilbər Məmmədova ilə həmsöhbət olub. Dilbər nənə südün sağılmaq qaydasından tutmuş pendirin ərsəyə gəlməsinədək bir çox mərhələlər barədə danışıb: Dadlı-tamlı süddən ləziz pendir məhsulu almaq həm də səriştə, bacarıq tələb edir. Pendiri vurarkən südün temperaturunu, onun əmələgəlmə vaxtını diqqətdə saxlamaq lazımdır ki, pendir nə qıcqırıb deşik-deşik, nə də bərkiyib zay olsun. Həmçinin süzmə qaydasına, kəsilməsinə, duzlanmasına və pendirin saxlanmasına dəqiq riayət olunarsa, südün dadı üzə çıxar. Pendir hazırlamaq üçün görülən bu iş heyvan sağılmağa başladığı dövrdən həyata keçirilir. Ancaq təcrübədən demək olar ki, yaxşı pendir tutmaq üçün "quyruq doğdudan", yay yarı olandan sonra bu işə başlanılmalıdır. Xalq arasında adı, dadı dillər əzbəri olan arxac, qaşar, axtarma pendirləri daha çox ilin bu dövründən sonra tutulur. El arasında bu cür pendirlərə "payız pendiri" deyirlər. İlin bu dövründə süd yağlı olduğundan ondan hazırlanan pendirlər daha dadlı olur.

Dadı həm də mayasından asılıdır

Nənə deyib ki, tutulan pendirin dadı mayasından çox asılıdır. Pendir hazırlamaq üçün mayadan (pendir mayası) və təbii halda bitən dələmə otundan istifadə edilir. O, mayanın hazırlanma qaydasından da danışır: Qursaq duzlanıb qurudulur, pambıq parçadan hazırlanmış kisədə saxlanılır. Buğda qaynadılır, soyuduqdan sonra şüşə və ya şirli qaba tökülür, üzərinə kiçikölçülü şəffaf daşduz parçası, təmiz yuyulmuş bir çiy yumurta atılır. Bir ovuc noxud, bir ovuc kəklikotu, iki tikə qənd, bir qursaq qoyulduqdan sonra on gün torpaqda saxlanılır. On gün tamam olduqdan sonra torpaqdan çıxarıb süzüb, istifadə edirik. "Əl mayası" dediyimiz bu mayanı kiməsə borc vermirik, belə olarsa, mal-qaranın südü bərəkətini itirər. Heyvandarlıqla məşğul olan hər kəsə ruzi-bərəkət arzulayanda "mayanız bol olsun" deyirik. Obaya köçməzdən əvvəl ilk hazırlığımız maya tutmaq olur ki, orada mal-qaranın südü bollaşanda pendir tutmağa mayamız olsun. Hər dəfə Batabat yaylağına çıxanda özümlə ən azı üç litr maya aparardım ki, orada pendir tuta bilim. Ancaq dövr dəyişib, çoxlu üsullar yaranıb. İndi təbii yolla maya hazırlamaq da artıq yaddan çıxıb. İndiki gənc nəsil əziyyət çəkib təbii yolla maya hazırlamaq yerinə, başqa üsullarla hazırlanan mayalara üstünlük verir. 

Dilbər nənə pendiri tutmaq qaydası barədə də məlumat verir: Azca isidilmiş südə pendir mayası qatılır, 1-2 saatdan sonra uyuşmuş süd pambıq parçadan tikilmiş torbaya tökülür, üzərinə ağır olan bir neçə daş qoyulur. Daş nə qədər ağır olsa, o qədər yaxşıdır. Bir neçə saatdan sonra bərkiyən pendir torbadan çıxarılır və doğranıb duzlanılır. Naxçıvan duzunun az üyüdülmüşündən istifadə olunması pendiri həm dadlı, həm də keyfiyyətli edir. Üzərinə pendir suyu tökülür. Təzə pendir duzlanılıb bir qaba yığıldıqdan sonra onun özünün tərkibindəki su da yavaş-yavaş çıxmağa başlayır. Suyun qalması onun uzun müddət keyfiyyətli şəkildə saxlanmasına imkan verir.

Qış aylarında şirin çay, ovma pendirlə lavaş dürməyinin yerini heç nə verməz

Nənənin sözlərinə görə, Naxçıvanda pendirin bir çox növü var. Məsələn, onlardan biri də axtarma pendiridir. Onu əldə etmək üçün yaylaqda olan yağlı, südlü qoyunları seçib (pendirin adı da buradan yaranıb) sağır, südündən pendir hazırlayırlar. Pendirin, adətən, tutulduqdan ən az üç ay sonra süfrəyə gətirilməsi daha məsləhətlidir. Çünki bu zaman o daha yaxşı dəymiş olur. Naxçıvanın dadı damağımızdan getməyən pendirinin ən gözəli və dadlısı isə təbii ki, ovma pendirdir. Qış aylarında şirin çay, ovma pendirlə lavaş dürməyinin yerini heç nə verə bilməz. Yəqin ki, bunu qədim yurdun qonağı olub ovma pendirin dadına baxanlar da təsdiqləyər. 

"Döymə, ovma pendir necə ərsəyə gəlir?" sualımıza nənənin cavabı elə oldu: Bəlkə də, bu pendirin dadlı olmasının səbəbi onun zəhmətlə hazırlanmasındadır. Adi pendir hazır olduqdan, yəni turşusunu alıb bərkiyəndən sonra onu təmiz yuyub ən az bir gecə qurumağa qoyuruq. Sonra pendir daşının üstündə döyür və yaxud əl ilə ovuruq. Ovduqdan sonra pambıq süfrəyə bükür, bir-iki saat saxlayırıq. Qabaqcadan yuyulub qurudulmuş küpə, şüşə balona az-az töküb əlimizlə və ya toxmaq ağacı ilə küpənin içərisində döyürük. Pendiri küpəyə nə qədər sıx yığsaq, o daha yaxşı qalar. Küpənin içərisində hava qalarsa, ovma pendir keyfiyyətini itirər və tez bir zamanda xarab olar. İçərisinə tərxun, kəklikotu vurub, küpələrə, şüşə balonlara yığıb ağzına tənzif, tut yarpağı, sələ (sələ qoyun dərisindən hazırlanır) qoyub bağlayırlar. Sonra küpəni tərsinə çevirib torpağa basdırırlar. Arxa tərəfi bir az çöldə qoyulur ki, hava dəysin. Əgər pendirə hava dəyməsə və ya suyu süzməsə, onda xarab olar. Yayın isti günlərində pendir basdırdığımız yeri tez-tez su ilə islatmağımız məsləhətdir. Pendiri ovulmamış, doğranmış şəkildə torpağa basdırıb saxlamaq da olar. Bu barədə danışan nənə deyib ki, doğranmış pendir bir küpəyə yığılır, üzərinə duzlu su əlavə edilir, ağzı möhkəm bağlanır, çox da dərin olmayan bir çuxur qazılıb basdırılır. Bu üsulla saxlanılan pendirin dad-tamı da ovma pendir kimi olur. İstəyə görə suyuna dağ nanəsi, kəklikotu, tərxun atmaq olar.