Dində maksimum və minimum dünyagörüşü


Digərləri 18 Avq 2019 21:40:00 194 0

Dində maksimum və minimum dünyagörüşü

Dində maksimum və minimum dünyagörüşü nə deməkdir? Başqa sözlə, dinə ifrat və təfrit baxış nədir?

Bu sual iki cür mülahizə olunur: 1. dinə subyektiv baxış; 2. dinə obyektiv baxış.

1. Maksimum və minimum dünyagörüşünə subyektiv baxış: Dinə subyektiv baxış bir din kimi İslamın göstərişlərində insanın həyatı ilə bağlı hansı tövsiyələrin mövcud olduğunu araşdırır. Belə ki, bu tövsiyə və göstərişlərin bəşəri həyatın bütün yönlərinə aid olub-olmaması böyük əhəmiyyət kəsb edir. Misal üçün, görəsən, din təlimlərində bütün fərdi, ictimai, etiqadi, əxlaqi və əməli sahələrə aid göstərişlər varmı? Yoxsa, yalnız əxlaq və əhkam kimi xüsusi bir sahənimi əhatə edir?

Son.az maide.az-a istinadən bildirir ki, dinə minimum nəzəriyyə ilə yanaşanlar subyektiv baxış əsasında İslam ayinləri haqda iki mülahizə yürüdürlər:

a) İslam dini siyasət və dövlətçiliklə əlaqədar minimum dərəcədədir. Belə ki, din və dini təlimlər daha çox fərdi və şəxsi xarakterə malik olub, ictimai-siyasi sahələrə qarışmır. Başqa sözlə, din siyasətdən ayrıdır.

Cavab: Əksər İslam alimləri və mütəfəkkirlərinin yekdil fikrinə əsasən, əziz İslam Peyğəmbəri (s) mütəal Allah tərəfindən dövlət quraraq Mədinə şəhərində dini quruluş təşkil edib. Həm şiə, həm də əhli-sünnə alimlərinin çoxu Peyğəmbərin (s) və İslam dininin siyasi mövqeyində şübhə etmir. Amma bəzi ziyalılar tərəfindən irəli sürülən bu fikir Peyğəmbərin (s) siyasi məqama malik olmadığını göstərir. Onlar "sekulyarizm" təfəkküründən təsirlənərək dinin siyasətdən ayrı olduğunu və nəticədə, Peyğəmbərin (s)  siyasi məqam və mövqeyə malik olmadığını deyirlər. Belə ki, Peyğəmbərin (s) Mədinədə təşkil etdiyi quruluşu onun ilahi vəzifəsi yox, ictimai vəzifəsi sanırlar.

Əvvəla deməliyik ki, Peyğəmbərin (s) siyasi rəhbərlik məqamı və mövqeyi əksər İslam alimləri tərəfindən şübhəsiz qəbul olunur. Quranın ayələri də buna dəlalət edir və bir neçə ayədə təkrar olunan "Ətiullahə və ətiur-Rəsul!" (Allaha və Peyğəmbərə itaət edin!)[2] - ibarəsi buna şahiddir. Həmçinin "Hədid" surəsinin 25-ci ayəsində buyurulur:

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ وَأَنْزَلْنَا الْحَدِيدَ فِيهِ بَأْسٌ شَدِيدٌ وَمَنَافِعُ لِلنَّاسِ وَلِيَعْلَمَ اللَّهُ مَنْ يَنْصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالْغَيْبِ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزِيزٌ؛

"Şübhəsiz, Biz Öz peyğəmbərlərimizi aydın dəlillərlə (məntiq və möcüzə ilə) göndərdik və onlarla birlikdə (səmavi) kitab və ölçü vasitəsi nazil etdik ki, insanlar arasında ədalət və insafa əməl etsinlər. Və dəmiri (imkan mərhələsindən vücud aləminə) nazil etdik. Onda insanlar üçün möhkəm qüvvə və (digər) mənfəətlər vardır. Həmçinin Allahın Ona və Onun peyğəmbərlərinə gizlində yardım edənləri tanıması üçün. Həqiqətən, Allah qüvvətli və yenilməz qüdrət sahibidir."

İkincisi, bu məsələ ilə əlaqədar tarixi faktlar göstərir ki, Peyğəmbər (s) Mədinədə siyasi hökumət təsis etmiş və dövlət işləri ilə məşğul olurmuş. Məsələn, o həzrət müxtəlif məntəqələrə öz valilərini göndərir, onlardan öhdələrinə götürdükləri dini-ictimai işləri layiqincə yerinə yetirmələrini tələb edirdi və s. Amma Peyğəmbərin (s) siyasi hakimiyyətinin birbaşa dindən qaynaqlanmasına gəldikdə isə, deməliyik ki, İslamın əksər ayinlərinin əhatəliyi və ümummiqyaslılığı tam siyasi quruluşu tələb edir və bunsuz onların icrası qeyri-mümkündür. Misal üçün, əhkam, hüdud (cəza tədbirləri), eləcə də zəkat, xüms və qənimətlərin bölgüsü kimi dini göstərişləri hökumətsiz icra etmək qeyri-mümkündür.

Üçüncüsü, Quranın bir çox ayələrinə əsasən, Peyğəmbər (s) bəşəriyyətə ülgü və rəhbər kimi təqdim edilir. Məsələn, bir ayədə buyurulur:

النَّبِيُّ أَوْلَى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ

"Peyğəmbər möminlərə özlərindən daha çox layiqdir (Peyğəmbərin onların can və mallarından istifadə etmək barədəki istəyi onların öz istəklərindən irəlidir)."[3]

b) Dinə minimum nəzəriyyənin subyektiv baxışı tərəfdarlarının bir qismi isə İslamın əhatəli və hərtərəfliliyinə və onun insanın həyatının bütün sahələrini əhatə edən göstərişlərinin genişliyinə irad tuta bilmədiklərindən, şübhə və iradlarını başqa cür irəli sürmüşlər. Məsələn, demişlər ki, din və dini təlimlər cəmiyyətin səviyyəsinə uyğun xüsusi dövrə aid imiş və həmin dövrün ibtidai müsəlmanları üçün münasibdir. Lakin bu dini təlim və hökmlərin çoxu zaman, məkan və ictimai baxımdan tərəqqi edən bugünkü cəmiyyətin ehtiyaclarını təmin etməyə qadir deyildir. Çünki:

-Bütün İslam məzhəbləri və alimlərinin yekdilliklə qəbul etdikləri həzrət Muhəmmədin (s) sonuncu peyğəmbər olması və yuxarıda verilən İslam şəriətinin əhatəliyi məsələsi dinə minimum baxışla ziddiyyət təşkil edir. Başqa sözlə, o həzrətin (s) sonuncu peyğəmbər və İslamın əbədi din olduğuna dəlalət edən mötəbər və qəti dəlillər bu şübhə və iradı aradan qaldırır. Buna əsasən, İslamın hər hansı hökm və qanunları müəyyən zaman, məkan, irq və məntəqəyə məxsus deyildir.

-Peyğəmbərdən (s) nəql olunan rəvayətlərə əsasən, İslamın hökmləri zaman baxımından əbədi olub, qiyamətə qədər mötəbərdir. Məsələn, bir hədisdə buyurulur: "Muhəmmədin (s) halal etdiyi qiyamət gününə qədər halal, haram etdiyi isə qiyamət gününə qədər haramdır."[4]

Qiyamətə qədər mötəbər sayılan hökmlər müxtəlif zaman və məkanlarda lazımı qüvvə və icrasını itirmir.

2. Maksimum və minimum dünyagörüşünə obyektiv baxış: Dində maksimum və minimum dünyagörüşünə obyektiv baxış deyir ki, hər hansı bir dinin bəşərin həyatı ilə əlaqədar tövsiyələrinə diqqət yetirməzdən əvvəl şəriət bizə nə kimi məsələlərdə cavabdeh ola bilər? Başqa sözlə, insanın dindən intizarı nə həddə olmalıdır? Görəsən, din onun bütün ehtiyaclarını təmin edə bilər, yoxsa hər hansı bir sahə ilə məhdudlaşır?

(adsgarden = window.adsgarden || []).push({});