Biz ispanca danışırıq, bu dilin gender qaydalarına uyğun olaraq. "Mənə əzizim deyə müraciət edə bilərsiniz," Avendano gülür.

Meksikanın cənubundakı Oaxaka ştatının Teuantepek bölgəsində üç cinsə məxsus insanlar yaşayır: qadın, kişi və muksalar. Bu cinsdən olan insanlar hələ ispanlar buraya gəlməzdən əvvəl mövcud idilər və burada həyatı onlarsız təsəvvür etmək mümkün deyil.

Lakin əksəriyyətin zapotek dilində danışdığı bu regionda mənim sualım çox mənasız səslənir.

"Zapotek dilinin qrammatikasında gender mövcud deyil. Bütün insanlara eyni cür müraciət edilir. Muksalar heç vaxt daha çox kişi, yoxsa qadın olduqları barədə fikirləşməyiblər," Avendano izah edir.

"Biz üçüncü cinsə aidik," Felina əlavə edir. Avendano-dan fərqli olaraq o, əsl adı olan Angel-dən imtina edib və ləqəbi ilə tanınır.

"Biri var kişi və qadın, biri də var onların arasında, bax mən onlardanam".

Mən Vela de Las İntrepidas festivalında, muksların hər il Xuçitan de Saraqosa şəhərində keçirilən şənliyində iştirak edirdim. Muksları müşahidə edərkən, onların bir-birindən fərli tərzdə olduqlarını görmək mümkündür.

Bəzi mukslar Frida Kahlonun unikal görünüşündən ilhamlanıb, zəngin naxışlı paltarlar geyiniblər. Digərləri isə Qərb tərzinə uyğun geyimlərdədirlər. Onların arasında kişi geyimli, lakin öz kimliklərini sadə qrimlə nümayiş etdirən insanlar da var.

"Muksanın nə olduğunu izah etmək çətindir. Əgər belə demək mümkünsə, muksa kişi kimi doğulmuş, lakin kişi kimi davranmayan insanlardır," Avendano deyir.

"Qərbli baxışı ilə izah etsək, kişidən qadına transvestitlər, kişidən qadına transseksuallar, qadınsayağı geylər və ya kişisayağı geylər də daxil olmaqla, muksalar həmçinin etnik xüsusiyyətləri özündə əks etdirirlər," antropoloq Pablo Cespedes Vargas özünün muksalara həsr etdiyi kitabında yazır.

Avendano vurğulayır ki, muksa zapotek terminidir və onların mədəniyyətini bilmədən muksanı anlamaq mümkün deyil.

Vela de Las İntrepidas festivalı hər ilin noyabr ayında Xuçitan de Saraqosa şəhərində baş tutur

Çünki muksa konsepti yalnız burada, Teuntepekdə mövcuddur. Burada onlar cəmiyyətin əhəmiyyətli hissəsini təşkil edirlər.

Bəzilərinin iddiasına görə muksalar, Xuçitan müqəddəsi Vicente Ferrer qəsəbədən keçərkən onun cibindən düşüb. Yerlilərin bildirdiyinə görə, bu o deməkdir ki, onlar xoşbəxt ulduz altında doğulublar.

İkinci rəvaytə görə, Vicente Ferrer üç torba daşıyıb: birində dişi toxumlar, ikincisində erkək toxumlar, üçüncüsündə isə qarışıq toxumlar olub. Hekayətə görə, Xuçitandan keçərkən üçüncü torbanın dəliyi olub və buna görə də burada çoxlu muksa yaşayır.

"Onların əksəriyyətinin burada olması həqiqət deyil. Sadəcə onlara burada daha çox hörmət edilir deyə, burada çox gözə dəyirlər," çox sayda muksa dostu olan orta məktəb müəllimi Fernando Noe Diaz deyir.

Xuçitan Meksikada güclü və qürurlu qadınları ilə tanınır. Bəziləri hətta bunu matriarxiya adlandırır. Bu həqiqət olmasa da, qadınlar adətən kişilərin evə gətirdiyi pula nəzarət edirlər. (Yerlilərin zarafatına görə, burada kişilərin penisi şirin, ya da duzludur. Bu isə o deməkdir ki, onlar ya fermer, ya da balıqçıdırlar).

Digər tərəfdən qadınlar kişilərin istehsal etdiyi məhsulları satmaqla məşğuldurlar və bu mənada bazarlar onların nəzarətindədir.

"Kişi dənizdə və ya sahədə olanda və qadın bazarda olanda, ev işləri ilə heç kim məşğul olmur. Burada muksa önə çıxır", Noe Diaz izah edir.

"Hətta deyirlər ki, oğlu muksa olan analar bəxtəvərdirlər. Çünki o, ev işlərində anasına kömək edəcək. Muksalar evlənə də bilməzlər və beləcə qocalana qədər anaları ilə qalırlar".

Bəzilərinin dediyinə görə muksalar Xuçitan müqəddəsi Vicente Ferrer-in cibindən düşüb

Burada analar muksaların stoluna yemək paylayırlar. Kika-nın anası baxır ki, heç kim ac qalmasın. Ailənin gənc üzvləri mənə yeni pivə verdilər.

Lakin Kika həyatını ev işlərinə həsr etmək istəmir. Bu, sənətkarlıq və bazarda satıcılıqla yanaşı, muksaların ənənəvi məşğuliyyətidir.

Onun qəsəbənin mərkəzində gözəllik salonu var. Felina isə muksa qrupu olan Las Autenticas İntrepidas Buscadoras del Peligro (Əsl cəsarətli təhlükə axtaranlar) təşkilatına rəhbərlik edir.

Neo Diaz-a görə, bir çox muksalar fiestaların (şənlilklər) təşkilində iştirak edirlər. Bu isə yerli iqtisadiyyatın böyük bir hissəsidir. Onlar bir sıra bayram və tədbirlər üçün kostyumlar hazırlayırlar.

Onların əksəriyyətinin burada olması həqiqət deyil. Sadəcə onlara burada daha çox hörmət edilir deyə, burada çox gözə dəyirlər", Fernando Neo Diaz deyir

Avendano aktyor və rejissordur. O, dünyanı gəzərək muksalar barədə hazırladığı Requiem para un Alcaravan (Alcaravan üçün rekviyem) tamaşasını nümayiş etdirir. Tamaşa muksaların katolik kimliyinə diqqəti çəkir.

"Muksalar həmişə katolik kilsəsində əhəmiyyətli rol oynayıblar. Onlar kilsə dekorasiyalarını hazırlayırlar. Gəldiyim Teuantepek qəsəbəsindəki muksaların kilsədə xüsusi birliyi var," Avendano deyir. O izah edir ki, Katolik kilsəsi bu mədəniyyətdə diqqətlə və anlayışla yanaşır.