Con Kaaqın yeni möhtəşəm kitabı alman mütəfəkkirin fəlsəfəni gündəlik həyatın çətinliklərinə tətbiq etməsi barədədir.

Fəlsəfənin dinc həyata aparan bələdçi olması fikri fəlsəfənin özü qədər qədimdir. Müqəddəs Avqust IV əsrdə xoşbəxt həyatla bağlı yazdığı əsərində fəlsəfəni narahat qəlblər üçün "sığınacaq" adlandırırdı, VI əsrdə yaşamış romalı senator Botius edam olunmasını gözləyərkən, məşhur "Fəlsəfənin təsəllisi" adlı traktatını yazmışdı. Bu yaxınlarda isə "Fəlsəfi Tədqiqatlar" əsərində Lüdviq Vitgenşteyn fəlsəfənin məqsədinin həqiqət axtarmaqdansa, rahatlıq bəxş etmək, "qəfəsdən uçan quşun uçuş yolunu göstərmək" olduğunu söylədi. Vitgenşteynə görə, biz "təkcə bir fəlsəfi metod"la kifayətlənməməliyik, bizim çaşqınlıqlarımızı yoluna qoymaq üçün "əslində çoxlu metodlar və müxtəlif müalicə üsulları var".

Son.az bilge.az-a istinadən bildirir ki, Nitsşenin bunun əksinə, qarnı təsəllilərə toxuydu. Con Kaaqın yeni fəlsəfi memuarı "Nitsşe ilə gəzinti: Özün ola bilməyin haqda" kitabında bəhs etdiyi kimi,

alman mütəfəkkir "təlimat verməkdənsə, bizi dəhşətə gətirmək" istəyirdi.

"Özün ola bilmək" - Nitsşenin qədim yunan şairi Pindarın misralarından sitat gətirərək yazdığı diplom işinin epiqrafıdır. Konteksdən çıxarılanda, bu ifadə hansısa fərdi inkişaf kitabındakı bayağı söz yığını kimi görünə bilər. İnsan necə özü olmaya bilər axı? Dünyada bundan asan şey varmı? Lakin Pindarın bütöv sitatı daha çətin bir tapşırığı özündə ehtiva edir: "Öyrən və nəsənsə o ol".

Nitsşe inanırdı ki, əgər fəlsəfə terapiya kimi xidmət edə bilərsə, o ancaq qəlbə ötürüləcək elektrik şoku ola bilər.

Kaaq Massaçusets Universitetinin fəlsəfə departamentində çalışır. O, "birinci şəxsdən fəlsəfə" adlandırıla biləcək eksperimentinə (onun qəliz nəşrlər üçün yazılan quru mətn yox, "gündəlik həyata aid şeylər" kim xarakterizə etdiyi gərgin tədqiqat) 2016-cı ildə nəşr etdirdiyi "Amerikan fəlsəfəsi: Sevgi tarixçəsi" kitabıyla başlayıb. Kitabda romantika ilə elmi bir-biriylə qarışdırmaqla, Kaaq 20-ci əsrin zirvəsi olan fəlsəfi əsərlərdən ibarət şəxsi kitabxanasındakı təcrübəsinin özünü bədbəxt evliliyin pəncəsindən qurtarmaqla, indiki həyat yoldaşı filosof Kerol Meyin qollarına təslim etməsi ilə əlaqələndirib. Amma Kaaq və Hey kitabxanada təsəlli tapmayıblar. Bunun əvəzində, Ralf Valdo Emerson və praqmatist Uilyam Ceyms kimi transendalistlərə maraq salıblar. Kitablar boyunca səyahətdən sonra onlar bu qənaətə gəliblər ki, məhəbbət məlhəm olmaqdan daha çox bir çağırışdır (challenge).

"Nitsşe ilə gəzinti" əsərində isə Kaaq Nitsşenin evlilik idealını belə təsvir edir: bu, "uzun və axmaq bir yola düşməkdənsə, iki nəfərin iki nəfərdən daha üstün olan bir nəfəri yaratmaq iradəsi" kimi bir birliyi təcəssüm etdirir.

Kaaqın sonuncu işi fəlsəfəni öz köhnə yerinə qoymağa, onu gündəlik həyatın çətin təcrübələrinə tətbiq etməyə cəhd edir. "Nitsşe ilə gəzinti" müasir həyatın iki bir-biriylə əlaqəli, amma tamamilə fərqli (Kaaqın və Nitsşenin) yönlərini tədqiq edir. Kaaq dekadens fikrindən riqqətə gəlir - Nitsşe ilk dəfə bunu "Faciənin doğuşu"nda irəli sürmüş, sonra da bu fikir onun sonrakı bütün karyerasını əhatə etmişdi: "Ola bilərmi ki, əziyyət hədsiz bolluqdan qaynaqlanır?", - o soruşurdu. "Ola bilərmi ki, sağlamlığın nevrozları deyə bir şey var?"

Kitabda bioqrafiyanı, intellektual tarixçəni və şəxsi esseni qarışdırmaqla, Kaaq bir-biriylə əlaqəli üç istiqamət seçib:

1. Nitsşenin yeniyetməlik dövründən adət-ənənəyə düşmən kəsilən orta-yaşlı insana doğru təkamülü

2. Özünün gəncliyində Alp dağlarında Nitsşenin ayaq izlərinin dalınca düşmək cəhdi

3. Və Kaaqın bu dəfə yetkin vaxtında Hey və özlərinin 3 yaşlı çağasıyla birlikdə öz ayaq izlərini izləmək cəhdi.

Nəticə təkcə Nitsşenin düşüncələrini izah edən bir təqdimatdan ibarət deyil. Əttökən adına baxmayaraq, Kaaqın kitabı həm də bunu təsdiq edir ki, fəlsəfə ağıllılığın sıxıcılığına qarşı zərdab rolunu oynayarkən çiçəklənir.

Nitsşe 1844-cü ildə anadan olub, onun elə bir həyatı olub ki, müasir terapistlər və fərdi inkişaf kitabları belələrini düzəltməyə çalışırlar. O, tənha, yöndəmsiz bir gənc idi, Bonn və Leypsiq universitetlərində təhsil alan tələbələr arasında yayğın olan içki məclislərinə qurşanmaq istəsə də, cəhdləri qısaömürlü və həvəssiz olmuşdu. "Əslində, o pivəni sevmirdi, - Kaaq yazır: şirniyyatı sevirdi, bir də vəhşi kimi oxumağı".

Nitsşenin akademik karyerası bir sıra erkən və heyrətamiz uğurlarla yadda qalmışdı. 24 yaşında olarkən o, Bazel universitetində dərəcə almış ən gənc fakültə üzvü idi. Amma 28 yaşında filosof bir vunderkiddən nifrət obyektinə çevrildi, bunda onun "Faciənin doğuşu" (1872) kitabının çap olunmasının böyük payı vardı. Ənənəvi filoloji metoddan kəskin şəkildə uzaq olan bu fəlsəfi debüt inandırıcı şərhdən daha çox yaradıcı bir interpretasiya idi, bu da onun həmkarlarının qəzəbinə səbəb olmuşdu. Əsərdə iddia olunurdu ki, qədim Yunanıstanda hökmranlıq uğrunda iki estetik istiqamət yarışıb: bunlardan birincisi öz (self) və dünyanın sərhədlərini bəsit və qeyri-müəyyən olsa da, bir-birindən ayıran Dionis estetikası, digəri isə Apollon estetikası idi ki, sənəti gündəlik həyatın xaosuna qarşı alternativ rolunu oynayan rasional paradiqma kimi irəli sürürdü. Nitsşe bu iki qüvvənin bir-biriylə əlaqəli olduğunu bildirsə də (və o faciəni onları evləndirdiyinə görə göylərə qaldırırdı), özü daha çox Dionisə meylli idi, onun sonrakı həyatı və əsərləri də bunu sübut etdi.