- Yaşadığımız planetin ekoloji tarazlığının qorunması bu günün ən aktual məsələləri sırasındadır. Zərərli tullantılar, belə demək mümkündürsə, hətta qarşısıalınmaz fəsadlara səbəb olacaq qədər təbiətə ziyan verməkdədir...

- Doğrudur, artıq xeyli müddətdir ki, tullantıların düzgün idarə edilməməsi, zərərli atılmaların tədricən azaldılaraq dayandırılması yer kürəsinin ən vacib məsələsi olaraq ümumbəşəri problemə çevrilib. İqtisadiyyatın inkişaf tempinin nəticəsi olaraq bu gün təbiətə zərər verən tullantıların ən böyük hissəsi plastik kütlələrin payına düşür.

Artıq ictimaiyyətin də kifayət qədər məlumatı var ki, plastik və polietilen tullantılar 100 illər ərzində çürümür, ildən-ilə tullantı sayının artması hesabına torpaq qatını, su hövzələrini çirkləndirir. Təsəvvür edin ki, dünyanın texnoloji cəhətdən ən qabaqcıl ölkələrini birləşdirən Avropa İttifaqında hər il istehsal edilən 25 milyon ton plastik tullantıların yalnız 1/4 hissəsi təkrar emal olunur. Yəni təkrar emal sənayesinin nə qədər inkişaf etməsindən asılı olmayaraq, tullantılar təbiətdə qalır və ildən-ilə həcmi artır.

Amma təsəlli odur ki, artıq həyəcan təbili çalınıb, "sos" siqnalı verilib. Bütün dünyada plastik məmulatlardan tədricən imtina prosesi başlayıb. Bu ilin 27 mart tarixində Avropa Parlamenti tərəfindən 2021-ci ildən etibarən birdəfəlik plastik əşyalardan istifadəyə tam qadağa qoyan müvafiq qanun layihəsi qəbul olunub. Eyni zamanda, 2029-cu ilədək içki üçün nəzərdə tutulan butulkaların ən az 90%-nın toplanılması və təkrar emal olunması qarşıya hədəf qoyulub.

Artıq 40 ölkədə plastik məhsulların istifadəsi məhdudlaşdırılıb. Avropa ölkələrinin bir çoxunda əsas tədbir kimi plastik torbaların ödənişli olması və ya onlara ekoloji vergi tətbiqi kimi üsullardan istifadə edilir. Yəni bəlli təhlükə movcuddur və bunun qarşısı alınmazsa, planetimiz ciddi fəsadlarla üzləşə bilər.

- Azərbaycanda da marketlərdə polietilen torbaların ödənişli olacağı ilə bağlı məlumatlar var. Deyilənlər nə dərəcədə realdır?

- Əksər ölkələrdə plastikdən imtina tədricən, mərhələli şəkildə həyata keçirilir. Azərbaycan üçün də əsas hədəf tədricən plastik qablaşdırma məmulatlarının məhdudlaşdırılmasıdır. Bəli, sonrakı mərhələlərdə ola bilər ki, tamamilə polietilen torbalar istifadədən çıxarılsın və ya ödənişli olsun. Plastik tullantıların idarə olunmasında beynəlxalq təcrübədən istifadə üçün Avstriya və Latviyadan olan ekspertlərin iştirakı ilə seminarlar keçirilib. Bütün bu məsələlərin kompleks şəkildə öyrənilməsi və yerinə yetirilməsi üçün ölkə rəhbərliyi tərəfindən müddətli tədbirlər planı təsdiqlənib.

- Yəqin ki, artıq bu məsələ dövlətin, o cümlədən Nazirliyin də prioritetləri sırasındadır?

- Bu məsələ nəinki Azərbaycanda, eləcə də bütün dünyada həllini gözləyən problemlərdən biridir, tullantıların düzgün idarə olunması yolları araşdırılır və müxtəlif təkliflər, təcrübələr tətbiq edilir. Uzun illər boyu digər ölkələrdə olduğu kimi, Azərbaycanda da plastik tullantıların mənfi təsirləri müşahidə olunmaqdadır və problem diqqət mərkəzindədir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasında plastik qablaşdırma tullantılarının ətraf mühitə mənfi təsirinin azaldılmasına dair 2019-2020-ci illər üçün Tədbirlər Planı" çərçivəsində Nazirliyimiz tərəfindən plastik qablaşdırma materiallarının ətraf mühitə mənfi təsirinin azaldılması məqsədilə tədricən məhdudlaşdırılması və onların alternativlərinin ölkə bazarına daxil olmasının asanlaşdırılması üçün stimullaşdırıcı tədbirlərin görülməsinə başlanılıb.

Alternativ qablaşdırma materiallarından istifadənin genişləndirilməsi məqsədilə təbliğat işləri aparılır, aidiyyətı icraçı qurumlarla birgə vəziyyət qiymətləndirilir və bu istiqamətdə mərhələli şəkildə qərarların qəbulu üçün təkliflər hazırlanır. Bir sözlə, proses davam edir və yaxın vaxtlarda ölkədə alternativ qablaşdırma materiallarının istehsalı genişlənəcək, plastiklərlə bağlı ilkin məhdudlaşdırıcı tədbirlərin icrasına başlanılacaq.

Düşünürük ki, bu addımlar insan səhhəti üçün yarana biləcək fəsadların azaldılmasına gətirəcək. Hər bir insanın təmiz ətraf mühitdə yaşamaq hüququ varsa, heç kəsin bu ətraf mühiti çirkləndirmək hüququ yoxdur.

- Xəzər dənizinin də plastik və digər tullantılarla çirkləndirilməsi faktları var və Nazirlik tərəfindən bu istiqamətdə monitorinqlərin aparıldığı, müvafiq tədbirlərin görüldüyü barədə məlumatlar verilir. Nəticələr nəyi göstərir, dəniz daha çox hansı mənfi təsirlərə məruz qalır?

- Təəssüf ki, Xəzərin 5 ölkə tərəfindən çirkləndirilməsi davam edir. Tərəfimizdən aparılan monitorinqlərin nəticələri göstərir ki, hələlik dənizdə plastik tullantıalrla çirklənmə səviyyəsi, axarlardan gələn çirkləndirmədən daha azdır. Xəzər dənizinin əsas çirklənmə mənbələri onun sahillərində, hövzəsində və akvatoriyalarında yerləşən şəhərlərin və sənaye obyektlərinin tullantı suları, dəniz nəqliyyatından və neft mədənlərindən daxil olan müxtəlif çirkləndiricilər, o cümlədən lay sularıdır. Sahil zolağında yerləşən rayonların əksəriyyətində kanalizasiya sistemləri və təmizləyici qurğular olmadığından tullantı suları təmizlənmədən dənizə axıdılır. Mən xüsusi ilə Hövsan kanalını və 20-ci sahə ərazisindən keçən 32-ci kanalı qeyd etmək istərdim. Bu kanallar vasitəsi ilə həm məişətdə formalaşan tullantı suları, həm də neft hasilatı zamanı yaranan lay suları dənizə axıdılır. Çimərlik mövsümü də yaxınlaşır və lay sularının təmizlənmədən dənizə axıdılması, insanların belə mühitlə təmasda olması təhlükəlidir. Ekoloji gərgin vəziyyət yaranmasın deyə, rayon icra hakimiyyəti orqanları və bələdiyyələr də çirklənmə mənbələrinin qarşısının alınması üçün çirkləndiricilərə qarşı zəruri tədbirlərin görülməsi üçün konkret hərəkətə keçməlidirlər.

- Yəni çimərliklərə getməyək?

- Çimərlik mövsümünün yaxınlaşması ilə əlaqədar Nazirliyimizin mütəxəssisləri Səhiyyə Nazirliyinin Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzi ilə birlikdə çimərlik zonalarında dəniz suyundan nümunələr götürərək təhlillərə başlayıblar. Nəticələr barədə əhaliyə məlumat veriləcək.

- Dənizin ekoloji vəziyyətinin yaxşılaşdırılması üçün hansısa addımlar atılırmı?