Son.az bilge.az-a istinadən bildirir ki, məktubun sonlarına doğru Makiavelli siyasətdən yazdığı "kiçik iş" barədə ilk dəfə eyham vururdu. Bu kiçik iş əlbəttə, "Şahzadə" idi.

"Şahzadə" əsəri ilə bağlı ən heyrətamiz cəhətlərdən biri təkcə Makiavellinin nə yazması deyil, nə yazmağa qadir olması idi. O, cəmi 10 ay əvvəl "strappado"ya məruz qalmışdı: əlləri arxadan bağlanmaqla tavandan asılmış və dəfələrlə döşəməyə çırpılmışdı.

Həmin vaxt o, doğma şəhərinin müdafiəsi və xarici siyasət tapşırıqlarını yerinə yetirirdi, Mediçi ailəsi hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra isə idarədən çölə atıldı. Sonra yeni hakimlər onun onlara qarşı işlədiyindən şübhələndilər və deyəcəklərini eşitmək istədilər. Makiavelli bircə kəlmə də deməməklə qürurunu qorudu.

Bəlkə də, o, sözlərini ona işgəncə verməyi əmr etmiş ailənin üzvü Lorenzo de Mediçiyə həsr edəcəyi "Şahzadə" əsəri üçün saxlamışdı. Bu kitabda Makiavelli Lorenzoya inandırmaq istəyirdi ki, o, siyasətdə təcrübəsi olan bir dostdur və əntiq dövr barəsində bilikləri onu qiymətsiz bir məsləhətçi edib.

Lorenzonun kitabı oxumaq əziyyətinə qatlaşıb-qatlaşmadığını tarix bizə demir. Amma o, oxusaydı, gələcək dostundan öyrənərdi ki, siyasətdə faktiki olaraq dostluq yoxdur.

"Şahzadə" zəfər qazanmaq və hakimiyyətdə qalmağı arzulayanlardan ötrü bələdçidir. Renessans bu cür "necə etməli" bələdçiləriylə dolu idi olmağına, amma Makiavelli fərqli idi. O, əmin olmaq üçün şahzadəyə düşmənlərinə qarşı necə hərəkət etməli, müharibədə gücdən və saxtakarlıqdan necə yararlanmalı olduğunu nəsihət edirdi. Amma onun əsl yeniliyi bu idi: biz dostlarımız haqqında necə düşünməliyik? Kitabın nüvəsində bu məsələyə həsr olunmuş parçada Makiavelli öz orijinallığını göstərir.

Siyasət haqqındakı təsəvvürlərinizi bir kənara qoyun, Makiavelli yazır və əvəzində işlərin əslində necə getdiyi həqiqətinə, yaxud onun "təsirli həqiqət" adlandırdığı şeyə doğru irəliləyin. O zaman görəcəksiniz ki, siyasətdə evdə də, çöldə də müttəfiqlər dost deyillər.

Bəlkə də bəziləri fərqləndirmədən çaş-baş qalmışdılar, çünki hər iki qavramı ifadə etmək üçün italyancada bir sözdən istifadə olunur: "amici". Makiavelli müttəfiqlərin dostlar olduğunu fikirləşənlərə xəbərdarlıq edir, bu dostluğun yaşayacağındansa, dağılacağına əmin edir. Bəlkə də həm hökumət daxilindəki, həm də xaricindəki müasir amerikalılardan fərqli olaraq, bu uzaqgörənliyə tələbələrin ehtiyacı yoxdur və çox az ehtimalla bunu qəbul etsinlər. Amma Makiavellinin ifşa etməyə çalışdığı əxlaqçı siyasətçilər kimi biz də hələ də inanırıq ki, lider dəyər daşıyıcısı, səxavətli və mərhəmətli, səmimi və inanclı olmalıdır.

Makiavelli öyrədir ki, bir çox pisliklərin mövcud olduğu dünyada sən də pis olmağı bacarmağı öyrənməlisən. Bizim dünyəvi və dini məktəblərimizdə öyrədilən dəyərlər eyni təsisatların mühafizəsi üçün həyata keçirilən təcrübələrlə uzlaşmır, düzdür. Amma aslanın gücü və tülkünün ağlı: budur, respublikanı qorumaq üçün liderə lazım olan keyfiyyətlər.