Özünü tədricən tərbiyə etmək


Digərləri 22 Yan 2019 21:20:00 203 0

Özünü tədricən tərbiyə etmək

Bismilləhir-Rahmənir-Rahim!

Allaha şükürlər olsun ki, bizlərə yaşama, dərk etmə nemətləri nəsib edir. Allah Təala bizlərə bu həyatımızın içərisində etməli olduğumuz işləri həyata keçirməyi, çəkinməli olduğumuz məsələlərdən uzaq olmağı nəsib etsin!

Əməlin baş tutmasının 2 bünövrəsi

Silsilə bəhslərimizdə qeyd etdik ki, hər bir insan yaxşı əməl sahibi olmaq istəyir. İstisnasız olaraq hər bir insan yaxşı əməl etmək istəyir. İnsan yaxşı əməl nəyi bilirsə, ona can atır.

Bir misal çəkim. Bir dəfə bayramlardan birində bir uşaq Qurani-Kərimlə bağlı bilgilərini təzahür etdirirdi, müxtəlif yerlərdən suallar verilirdi, uşaq da cavab verirdi. Bu yerdə camaat onu alqışlamaq istədi. Bu toplumda insanlar bir kəsi alqışlamağın yolunu əl çalmaqda bilir, heç bir xüsusi tənzimləmə olmadan Qurani-Kərim məclisləri üçün xas olmayan bir şəkildə çox gurultulu əl çalmaqla uşağı alqışlayırdılar. Bu toplum yetmiş il Sovet dönəmini yaşayarkən sevincini, məmnunluğunu, razı qalmasını, alqışlamanı bu cür anlayıb, bundan başqa cür təsəvvürü yoxdur. Onlar bu işi yaxşı iş bilib edirdilər. Halbuki, həmin məclisə xas vəziyyət deyildi.

Deməli, bu, bir fitri məsələdir ki, hər kəs yaxşı əməl etməyə can atır. Bir qədər elmi anlamda desək, insanlar hamısı uğura can atır. İslam əxlaq sistemində yaxşı əməlin baş tutması üçün iki zəruri bünövrə var. Biri - əməlin niyyəti, biri məzmun və formasıdır.

Bir əməl zahirən gözəldirsə, amma niyyəti yaxşı olmasa, İslamın əxlaq sisteminə görə o əməl yaxşı əməl sayılmır. Və əksi də elədir - əməlin özünün niyyəti yaxşıdır, amma özü qırmızı xətlərdən kənardadırsa, Allahın bəyənmədiyi işlər çərçivəsindədirsə - bu zaman da o əməl yaxşı əməl hesab olunmur.

Niyyət öz-özünə yaxşı ola bilmir. Niyyətin yaxşı ola bilməsi üçün imanımız diri olmalıdır. İmanımız da diri olması üçün tanımamız olmalı və şövqümüz, məhəbbətimiz olmalıdır. Mərifət və məhəbbət cəmləşəndə imanın diriliyi əmələ gəlir. Bunun da üstünə gəldik ki, bu diriliyə mane olan üç amil var - həvayi-nəfs, dünyapərəstlik və şeytanın (lən) vəsvəsələri.

Ən çox tanıyanlar

Yeri gəlmişkən, tanıma ilə bağlı hədislərə diqqət edək.

Tanımağın dəyərini vurğulayan hədisdə Allahın Peyğəmbərindən (s) nəql edilir: "Sizlərin ən imanlısı - ən çox tanıyanlarınızdır".

Bu mövzuda İmam Əli (ə) buyurub: "Elm - ilk yol göstərən, (Allah Təalanı) tanıma isə onun son nöqtəsidir".

Bilik əldə etməklə tanımanın mütənasibliyi barədə İmam Hüseyndən (ə) buyurulur: "Bilik qazanmaq tanımağı daha da bərəkətli edər".

Dinimiz buyurur ki, tanımasız əməlin dəyəri yoxdur. İmam Sadiq (ə) buyurur: "Allah bilmədən, qavrayışsız heç bir əməli və heç bir əməllə müşaiyət olunmayan qavrayışı qəbul etməz. Kim qavrayışa nail olsa, bu tanıma onu əmələ doğru istiqamətləndirər. Əməli olmayanın qavrayışı da yoxdur".

Tanımanın səmərəsi

Bəs tanımanın ən səmərəli təzahürü hansıdır? İmam Əli (ə) buyurub: "Özünüdərk - ən faydalı tanımadır".

Digər yerdə İmam Əlidən (ə) nəql edilir: "Özünü dərk etməyə nail olmuş şəxs, ən böyük qələbəni qazanmışdır".

Tanıyanların mahiyyəti barədə hədisdə İmam Əlidən (ə) nəql edilir: "Özlərini ən yaxşı tanıyan insanlar - Allahdan ən çox qorxanlardır".

Digər yerdə İmam Əlidən (ə) nəql edilir: "Özünü tanıyan, Allahını da tanıdı".

Yenə də İmam Əlidən (ə): "Kimsə öz nəfsinin şərafətini başa düşsə, onu dünyanın çirkabından təmiz saxlamağa layiqdir".

İmam Sadiqdən (ə) nəql edən hədisdə isə tanımanın böyük səmərəsinə işarə edilir: "Əgər insanlar Allahı tanımağın nə qədər dəyərli olduğunu bilsəydilər, dünya həyatının bəzək-düzəyinə və onun Allah Təalanın düşmənlərinə verdiyi nemətlərinə göz dikməzdilər. Dünya, onların nəzərlərində ayaqlarının altındakı torpaqdan daha dəyərsiz olardı.

Onlar Allahı tanımaqdan, həmişə cənnət bağlarında övliyalar və Allahın dostları ilə birgə olanlar kimi bəhrələnərdilər.

Allahı tanımaq hər tənhaya munis, hər kimsəsizə dost, hər qaranlığa işıq, hər gücsüzə güc və hər xəstəyə şəfadır".

Bu mövzuda Rəsuli-Əkrəmdən (s) nəql edilir: "Allahı lazım olduğu kimi tanısaydınız, dənizlərin üstündə gəzər, dualarınızla dağları yerindən qoparardınız".

İmam Əlidən (ə) nəql edilən hədisdə isə tanımanın artması ilə təvazökarlığın güclənməsinin əlaqəsinə diqqət çəkilir: "Allahın əzəmətini dərk edənə özünü böyük sanmaq yaraşmaz. Çünki Allahın əzəmətini dərk edənlərin böyüklüyü, Onun qarşısında təvazökar olmalarına görədir".

Bəs tanımanın ən aşağı səviyyəsi nədir? İmam Musa Kazim (ə) tanımanın ən aşağı dərəcəsi haqda suala cavabında buyurmuşdur: "Tanımanın ən aşağı dərəcəsi - Allahdan başqa məbudun olmadığını, Onun tay və bənzərinin olmadığını, əzəliliyini və əbədiliyini, (vücudunun) sabitliyini, var olduğunu və yoxluğun Ona yolu olmadığını bəyan etməkdir".

Allahı necə tanımaq?

Bəs Uca Allah necə tanınır?

İmam Əli (ə) buyurub: "Hər kim Allahı vəsf edərsə, ona hədd və sərhəd qoymuş olar. Hər kim ona hədd və sərhəd qoyarsa, onu sayla saymışdır. (Onun üçün hissələr təyin etmişdir). Hər kim onu sayla sayarsa, Onun əzəliliyini batil etmişdir. "Necədir?" deyə soruşan, şübhəsiz ki, Onu vəsf etmişdir. "Haradadır?" deyə soruşan, Onu bir məkanda qərar vermişdir".

Yenə də İmam Əli (ə) buyurub: "(Allah) Birdir, ancaq sayda deyil. Daimidir, ancaq onun (əvvəli və sonu olan) vaxt anlamı ilə deyil, dayanıqlıdır, ancaq sütun və söykənəcəklərlə deyil".

"Allah daha böyükdür" deyən kişiyə İmam Sadiq (ə) buyurdu: "Allah nədən daha böyükdür?". Ərz etdi: "Hər şeydən". İmam Sadiq (ə) buyurdu: "Onu məhdudlaşdırmısan". Həmin kişi ərz etdi: "Elə isə necə deyim?" Buyurdu: "De ki, Allah vəsf olunmaqdan daha böyükdür".

İmam Hadi (ə) buyurub: "Xaliq, Onun özünü etdiyi vəsfdən qeyri vəsf edilməz. Hisslər Onu dərk etməkdə gücsüz, xəyallar Ona çatmaqda çarəsiz və düşüncələr Onun izahında aciz qaldığı, gözlər isə Onu əhatə etməkdə gücsüz olduğu halda, Tanrı necə vəsf olunar?

Vəsf edənlərin vəsfindən daha yüksək və dua edənlərin duasından daha ucadır".

İmanın diri qalmasına mane olan amillərdən necə qorunaq?

Sual budur ki, nə edək, necə edək, niyyətlərin qarısmasının qarşısında necə dayanıqlıq göstərək? Hamımızı düşündürən, fikirləşdirən məsələ məhz budur. Əxlaq ustadları buyururlar ki, labüddür ki, insanın nə etməsi üçün proqramı olsun. Əgər bir insanın hesab-kitabı, proqramı olmasa, özü üçün müəyyən etdiyi mənəvi yol xəritəsi olmasa, heç nə edə bilməyəcək.

Əgər yoxumuzdursa, deməli uğura çatmağımız, irəli getməyimiz mümkün deyil. Necə olur ki, insan dünyəvi məsələlərdə uğura çatmaq üçün bir proqram qurur, hesablamaları olur, onu ildən-ilə təkmilləşdirir və s. Bunun təzahürlərini biz bütün sahələrdə görürük. Necə ola bilər ki, bizim mənəvi həyatımız öz axarı ilə nizamlansın? Gərək bizim də sistemli proqramımız, hesablamalarımız olsun.

Əxlaq ustadları zəruri bilir ki, insanın özü ilə bağlı mənəvi proqramı olmalıdır. Bunu heç kimə elan etməyə gərək yoxdur. İnsanın özü üçün qurduğu mənəvi proqramı gizli olmalıdır. Çünki, nə qədər bildirsə, o qədər adiləşəcək və dəyərdən düşəcək.