İsa Muğanna ədəbiyyatımızın ən çox döyülən yazıçısı olub

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 31 may 2018-ci il tarixli sərəncamına əsasən, xalq yazıçısı İsa Muğannanın (Hüseynov) 90 illik yubileyi ölkənin hər yerində qeyd edilməkdədir.

Görkəmli yazıçının yeganə övladı Sevinc Muğanna atası haqqında xatirələri modern.az saytı ilə bölüşüb. Son.az onunla söhbəti təqdim edir:

- İsa Muğannanın qızı olmaq kim olmaq deməkdir?

- Bəlkə də ilk dəfədir ki, belə çətin sualla qarşılaşıram. Bəlkə də çoxlarının maraqlandığı, çoxlarının özündən razı bildiyi, əslində isə həddindən artıq sadə, özünü sıradan biri hesab edən xanımam..

Uşaq yaşlarımdan bu cür sadə olmuşam. Bəlkə də, mənim ən böyük mənfi cəhətim mənim sadə olmağımdır. Başıma gələn çətinliklərin çoxu da sadəliyimdən gəlir. Yalnız son zamanlar dərk edirəm ki, mən kiməm. İndi dərk edirəm ki, mən İsa Muğannanın qızıyam. Təəssüf ki, indi dərk edirəm.

- İsa Muğanna kimi yazıçıları zaman və ədəbiyyat çox az yetirir. Çoxları onu ədəbiyyatımızda ilk fəlsəfi romanın müəllifi kimi tanıyır. Bəs siz necə tanıyırsınız?

- Az əvvəl dediyim kimi, mən onu itirəndən sonra kimin qızı olduğumu dərk etdim. Başqaları bəlkə bundan istifadə edərlər, amma mən həmişə atamın adından istifadə etməyə utanmışam. Atamla vida mərasimi təşkil olunanda, Milli Dram Teatrının qabağındakı izdihamı görəndə, mən atamın necə böyük və əlçatmaz bir yazıçı olduğunu anladım. Mən tək atamı itirmədim, həm dostumu, həm də qardaşımı itirdim.

- Bir oxucu kimi İsa Muğannanın əsərləri ilə tanışlığınız nə vaxta təsadüf edir? İlk oxuduğunuz əsəri hansı olub?

- İlk dəfə çox kiçik yaşlarımda atamın əsərləri ilə tanış olmuşam. İlk oxuduğum hekayəsi "Cığırlar" olub. Mən illər sonra bu hekayə haqqında danışanda atam mənə irad tuturdu ki, "Cığırlar"dan danışma. Onun ruhu məni bağışlasın. Bir də ilk oxuduğum hekayələri sırasında romantik əsərləri də var. O, mənə deyərdi ki, "bu hekayələrin üstündən xətt çək. Bir də onlardan danışma". Mən atamdan səbəbini soruşduqda deyirdi ki, "onlarda insan şəhvəti öndə verilir. Bu da mənə yaddır". Atam vurğuladı ki, "mənim məhəbbətim Yunus Əmrə məhəbbətidir". İsa Muğanna məhəbbəti ilahi sevgidir.

- "Ədəbiyyat tarix, tarix isə hər şeydir" deyərdi İsa Muğanna. Ədibin ən məhşur tarixi romanlarından biri də "Məhşər" romanıdır. Bu roman haqqında nə deyə bilərsiniz?

- Deyərdim ki, İsa Muğanna yaradıcılığının ən çox sevilən və oxunan romanlarından biri idi. Atam tarixi çox sevirdi. Tarixi mövzuda əsər yaratmaq, roman yazmaq çox çətindir çünkü tarix dəqiq faktlara söykənir. İsa Muğanna yaradıcılığının özəlliklərindən biri də, onun iti hafizəyə və güclü yaddaşa sahib olması idi. Tarixi dəqiqliklə incələyir və daha sonra bununla bağlı əsərin üzərində işləməyə başlayırdı. Roman bu gün də sevilərək oxunmaqdadır, sadəcə, bu roman "İdeal" romanı qədər səs-küyə səbəb olmadı.

- İsa müəllimin ilk qələm təcrübələri haqqında nə deyə bilərsiniz? 

- İlk mətbu əsəri 1947ci ildə yazdığı "Arx" hekayəsi olub. Bununla da yaradıcılığa başlayıb. Sovet dövründə yazılan əsərlər mütləq müsbət sonluqla bitməli, xeyir şərə qalib gəlməli idi. "Arx" hekayəsində yazıçı həyatın özünü göstərmişdi. Güləndəm arvad 150 kiloqramlıq çox kök, yaşlı bir qadın olur. Arvadın qarğıdalıları susuzluqdan yanmağa başlayır. Su verən olmur. Oğlanları və həyat yoldaşı müharibədə olur. Güləndəm arvad  gecəylə arxın qabağına gedib onun axarını dəyişir ki, qarğıdalıları yanmasın. Səhər gəlib görürlər ki, Güləndəm arvad can verərək ölüb.

Mən artıq yetkinlik yaşlarında olanda bu əsərlə tanış olmuşdum. Həcmcə kiçik olmasına baxmayaraq, onu çox uğurlu əsər hesab edirəm. Daha sonra "Dan Ulduzu", "Bizim Qızlar" hekayələrini yazmışdı. Atam bu əsərlərindən imtina etsə də, mən bu imtinalarla barışa bilmirdim.

- Bəs bu imtinaların səbəbi nə idi?

- Sovet senzurasının tələbi ilə yazılmış əsərlər olması idi. Lakin İsa Muğanna senzuraya sığmayan bir yazıçı  idi. Onu bir çərçivəyə salmaq mümkün deyildi. Alimlərdən çox az adam var ki, onu kəşf etsin.

Şair Zəlimxan Yaqub atamın ruhuna çox yaxın idi. Görkəmli elm xadimimiz alim Nizami Cəfərov atamı tam anlamıyla anlayan bir alim idi. Atamın ona məhəbbəti sonsuz idi.

- Xalq yazıçısının bütün dövrlərdə məhşur ola biləcək "İdeal" romanı bu gün ədəbiyyatımızın ən nadir incilərindən biridir. Siz ilk dəfə "İdeal" romanını oxuyanda nə hisslər keçirdiniz, özünüzü hansı aləmdə hiss etdiniz?

- Çox dəhşətli hisslər keçirdim. Biraz bu romanın doğuluşu haqqında danışmaq istərdim. "İdeal"  romanı öncə bir jurnalda "Eşq dəlisi" adı altında çap olundu. Sonra atam onun üzərində bir neçə dəfə işlədi və əsər "İdeal" adı altında çap olundu. Əsərin korrekturası atama çətinlik yaradırdı və bunu mənə həvalə etmişdi. Gecə mətbəxdə oturaraq, əsəri korrektə etməyə başladım. Təbii ki, əsərin Əbədiyyət bölməsinə, əsərin qapalı dünya hissəsinə gəldikdə orada ilişmişdim. Çətinliyə düşmüşdüm. Bu hadisə 1996-1997-ci illərə təsadüf edir.Həmin illərdə mənə çox əziz olan bir insanı - əmimoğlu Mustafanı itirmişdim. Əsərin qapalı dünya hissəsinə çatanda, başıma qəribə bir hadisə gəldi. 

Bunu heç bir müsahibədə deməmişəm. İlk dəfədir ki, sizə deyirəm. Bilmirəm bu əsərin təsirindən idi ya yox, bir də gördüm ki, əmimoğlu Mustafa öz sevimli kostyumunda, atamın əsərdə dediyi kimi, qəribə bir işığın içində gəlib qarşımda durdu və mənə baxıb gülümsədi. Mən o zaman çox qəribə bir hiss keçirdim. Durub onun dalınca getdim, qışqırmaq istədim, lakin qışqıra bilmədim. O gözümdən itdi. Əsərin korrektəsi çox çətin gedirdi. Bu hadisədən sonra kosmik surətlə əsərin korrekturasını yekunlaşdırdım.

- Bildiyimiz qədər İsa Muğannanın çox ağır və məşəqqətli həyatı olub. Həyatı boyunca bir çox çətinliklərlə qarşılaşıb və bu çətinliklər onun əsərlərinə də yansıyıb. Bu barədə fikirlərinizi eşitmək maraqlı olardı...

- Bəli, atamın çox keşməkeşli həyatı olub. Tibb Universitetinə daxil olub və oranı yarımçıq qoyub. BDU-ya daxil olub, sonra oradan da çıxıb. Daha sonra Maksim Qorki adına Ədəbiyyat niversitetini bitirib. Orada Salam Qədirzadə və Nəbi Xəzri ilə  birlikdə oxuyub və çox yaxın dost olublar.

Çoxuşaqlı ailənin ilk övladı olub. Ailənin bütün çətinlikləri onun üzərində olub. Uzun müddət kirayələrdə yaşayıb. İndi yazıçı Afaq Məsudun yaşadığı kommunal layihəli evdə atamın ailəsi və şair Qabilin ailəsi uzun müddət birlikdə yaşayıblar. Lakin bir dəfə olsun belə dalaşmayıblar.

- Oxucu kimi əsərlərində başa düşmədiyiniz məqamlar olurdu? Bu zaman İsa müəllimə  müraciət edirdinizmi?

- Nəyisə izah etmək onun üçün böyük zövq idi. Lakin iş görəndə ona yaxınlaşmaq olmurdu. Evdə onun xüsusi rejimi vardı. Axşam saat 10-11-də mənimlə anam artıq yatırdıq. Atam bu zaman mətbəxə keçərdi və yazmağa başlardı. Mütləq mətbəxdə çaydan mığıldamalı idi. Çayını yalnız armudu stəkanda içərdi.Səhər saat 5-də yazı masasından qalxıb yatardı. Gün ərzində cəmi 4-5 saat yatardı.