- Ümummilli Lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 95-ci ildönümü ərəfəsindəyik. Hər bir müstəqil dövlət üçün ən mühüm hüquqi akt olan Konstitusiyanın hazırlanması və qəbulunda Ulu Öndər Heydər Əliyevin tarixi töhfəsini bir daha açıqlamağınızı xahiş edirik.

- Bildiyiniz kimi, Konstitusiya dövlətin təməl prinsiplərini, siyasi, hüquqi əsaslarını, eyni zamanda, vətəndaş, cəmiyyət və dövlət arasında ən mühüm münasibətləri tənzimləyən ali sənəddir. Dövlətin insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi üzrə təməl fəaliyyətinin konturları da məhz Konstitusiya vasitəsilə müəyyən edilərək reallaşdırılır. Dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra demokratik cəmiyyət quruculuğu yolunu tutan ölkəmizin müasir demokratiya meyillərinə və tələblərinə cavab verən qanunvericilik sisteminin formalaşdırılması suverenliyin başlıca şərti kimi müəyyənləşdirilmişdir.

Öz növbəsində, demokratik islahatları xalqın iradə ifadəsi hesab edilən Konstitusiyanı qəbul etmədən reallaşdırmaq mümkün deyildi və o zamanın ağır tarixi-siyasi şəraitində Ümummilli Lider Heydər Əliyev bu missiyanı öz üzərinə götürmüşdür.

Qeyd edilməlidir ki, 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə olmasa da, SSRİ-nin tərkibində olduğu dövrlərdə Azərbaycan SSR-in 1921-ci ildən etibarən konstitusiyaları olmuşdur. 1978-ci ildə, o zaman Azərbaycan KPMK-nın birinci katibi Heydər Əliyevin səyləri nəticəsində həmin dövr üçün mütərəqqi və demokratik sayıla bilən Konstitusiya qəbul edilmiş, hətta ciddi siyasi risk olmasına baxmayaraq, Azərbaycan dilinin dövlət dili kimi təsbit edilməsinə nail olunmuşdur. Lakin sosializm quruculuğu dövrünün konstitusiyaları SSRİ Konstitusiyasına uyğunlaşdırıldığından xalqın milli, mənəvi, hüquqi və əxlaqi kimliyini tamamlaya bilmirdi.

Məhz bu amilləri nəzərə alan Ümummilli Lider Heydər Əliyev 1995-ci ildə bütün çətinliklərə, müstəqilliyimizə olan təhdidlərə baxmayaraq, dövrün ən qabaqcıl ziyalıları, dövlət xadimləri və hüquqşünaslarından ibarət komissiya yaradaraq tariximizdə ilk dəfə, heç bir asılılıq və ittifaq münasibəti olmadan milli Konstitusiyamızın layihəsinin hazırlanmasına rəhbərlik etmişdir.

Konstitusiya layihəsində xalqın tarixi keçmişinin, müasir dövrün təcrübəsinin, ümumbəşəri və demokratik dəyərlərin nəzərə alınması bir vəzifə olaraq qarşıya qoyulmuşdur. Konstitusiya layihəsi ilk dəfə 1995-ci ilin oktyabrın 15-də ümumxalq müzakirəsi üçün mətbuatda dərc olunaraq cəmiyyətin demək olar ki, bütün təbəqələri fikir mübadiləsinə cəlb edilmişdir. Beləliklə, əsaslı müzakirələrdən sonra layihənin yekun variantı 1995-ci il 12 noyabr tarixində ümumxalq səsverməsi - referendum yolu ilə müstəqil Azərbaycanın ilk Konstitusiyası kimi qəbul edilmişdir.

Baş müəllifi Heydər Əliyev olan Əsas Qanunun qəbulu müstəqil Azərbaycan dövlətinin hüquqi əsaslarının və qanunvericilik bazasının formalaşdırılması istiqamətində mühüm addım oldu. Bu gün birmənalı olaraq deyə bilərik ki, Azərbaycanın dövlətçilik tarixində Konstitusiyamızın qəbulu xüsusi yer tutur və bu mühüm aktın qəbulu məhz Ümummilli Lider Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır.

- Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin yaradılmasından 20 il ötür. Ümummilli Liderin ölkəmizdə Konstitusiya Məhkəməsinin yaradılmasında rolunu hansı formada xarakterizə etmək mümkündür?

- Məlum olduğu kimi, 1998-ci il 14 iyul tarixində yaradılan Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsinin fəaliyyətinin hüquqi əsaslarını Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası, respublikamızın tərəfdar çıxdığı beynəlxalq müqavilələr, "Konstitusiya Məhkəməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanunu, digər qanunlar və Məhkəmənin Daxili Nizamnaməsi təşkil edir. Qeyd edilən sənədlərin məzmunundan da görünür ki, Konstitusiya Məhkəməsinin yaradılmasında əsas məqsəd Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının aliliyini təmin etmək, hər kəsin Əsas Qanunda təsbit edilmiş əsas hüquq və azadlıqlarını müdafiə etməkdir.

Konstitusiya Məhkəməsinin yaradılması Ümummilli Liderimizin siyasi və hüquqi iradəsi ilə bağlıdır. Azərbaycanda insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının təmin olunması və səmərəli müdafiəsi ilə bağlı ilk tədbirlər məhz dahi dövlət xadimi Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır. Ulu Öndər uzaqgörənlik nümayiş etdirərək, Konstitusiya qəbul edilərkən Konstitusiya Məhkəməsinin formalaşdırılması, həmçinin insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarının müdafiəsi mexanizmləri ilə bağlı müddəaların Əsas Qanunumuza daxil edilməsinə təşəbbüs göstərmişdir.

Sosialist rejimin dağılmasının ardınca bütün iqtisadi sferanın çökməsi, ölkəmizin təcrübəsiz şəxslər tərəfindən idarə olunması, digər tərəfdən, Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsi, bir milyondan artıq qaçqın və məcburi köçkün, xaos və özbaşınalıq, xarici faktorlar, separatizm qəsdləri və dövlət çevrilişlərinə cəhdlər və s. bütün bunların fonunda insan hüquqları standartlarını gözləmək, insan və vətəndaş hüquq və azadlıqlarına, demokratik dəyərlərə önəm verə bilmək, çətin maliyyə-iqtisadi vəziyyətdə yeni bir orqan formalaşdırmaq həqiqətən cəsarətli addım idi. Ümummilli Liderin dəqiq strateji xətt müəyyənləşdirərək konstitusiya nəzarəti orqanı olan Konstitusiya Məhkəməsinin formalaşdırılmasına təşəbbüs göstərməsi şübhəsiz ki, ölkəmizdə insan hüquqlarının təminatı sahəsində mühüm mərhələnin başlanğıcı oldu.