Əgər sizi telefon vasitəsilə sizin barədə məlumatın toplanması narahat edirsə, aşağıda qeyd etdiyimiz üsullarla bu axını bir qədər də olsa məhdudlaşdıra bilərsiniz.

Smartfon proqramları

Proqramlar bizim günümüzü idarə etməyə, e-maillər alıb göndərməyə, qohum və dostlarımızla ünsiyyətdə olmağa və müxtəlif həddsiz-hüdudsuz əyləncə və faydalı funksiyalara sahib olmamıza kömək edirlər. Lakin bu proqramlar onlara verdiyimiz icazələr əsasında bizim məlumatlarımızı da toplayırlar.

Əgər siz Android smartfonundan istifadə edirsinizsə, Parametrlərə daxil olduqdan sonra Proqramlar və Bildirişlər səhifəsinə daxil olmalısınız.

Apple iOS sistemli smartfonlarda isə Parametrlərə daxil olaraq oradan bir proqram seçin və ona verilən icazələri görə biləcəksiniz.

Bu icazələrin əksəriyyəti bir düymə ilə dəyişdirilə bilər.

İcazələr sizə proqramların dəqiq olaraq hansı məlumatları topladığını göstərsə də, bu məlumatdan necə istifadə edildiyini göstərmir. Bunu tapmaq üçün, sizə hər proqramın öz şərtlər və qaydalarını və ya məxfilik siyasəti sənədini oxumanız gərəkdir.

Fotonun müəllifiGOOGLEImage captionİstifadə etdiyiniz cihaz və proqramlara sahib şirkətlərin məxfilik siyasəti sənədi sizin məlumatınızın necə toplandığını və istifadə edildiyini izah edir

Bəzi proqramlarda hətta bu sənəd mövcud deyil. Google məlumat siyasətini qeyd etməyən proqramlara qarşı addımlar atacağını desə də, sizin məlumatınızın necə istifadə edilməsi barədə qərarları proqramların yaradıcıları verir.

Xüsusilə Azərbaycana aidiyyatı olan digər problem isə bu sənədlərin Azərbaycan dilinə tərcümələrinin çox nadir olmasıdır. Ən populyar proqramların əksəriyyəti bu sənədləri ingilis və uzaq başı dünyanın ən böyük rəqəmsal bazarlarında istifadə edilən dillərdə təqdim edirlər.

Məsələn, Airbnb xidməti, məxfilik siyasətini, türk və rus dili daxil olmaqla, 26 dildə təqdim edir. Bu seçimlər arasında Azərbaycan dili yoxdur. Airbnb-nin məxfilik sənədi qeyd edir ki, telefonla şirkətin proqramından istifadə edərkən, proqram sizin coğrafi yerinizi müşahidə edə bilər, sizin istifadə etdiyiniz cihaz barədə məlumatı və proqramdan neçə dəfə istifadə etdiyinizi öyrənə bilər.

Daha sonra bu məlumatdan istifadə edərək, şirkət xüsusilə sizə yaxın yerlərdə yerləşən kirayə mənzil və ya evləri sizə reklam edə bilər.

Fotonun müəllifiGOOGLEImage captionBəzi telefon proqramları sizin məkanınız barədə məlumata girişi olmadan bu məlumatı çəkdiyiniz şəkillər vasitəsilə əldə edə bilirlər

Bəzən siz müşahidə edilmədiyinizi düşünə bilərsiniz, ammma bu, doğru olmaya bilər. Məsələn, bir proqrama sizin smartfonunuzdakı şəkillərə giriş verdiyinizdə, nəinki şəkillər, həm də proqrama sizin harada olduğunuzu göstərir, çünki telefonlarla çəkilən şəkillər çəkiliş anı çoğrafi yerləri barədə məlumatları da daşıyırlar.

Bu o deməkdir ki, siz bir proqrama çoğrafi yeriniz barədə məlumatları əldə etməyə icazə verməsəniz belə, onlar sizin harada yaşadığınızı və istirahətə getdiyinizi ehtimal edə bilər. Əlbəttə ki, şəkillərdəki bu çoğrafi məlumat bazasından istifadə edilib-edilməməsi proqramın yaradıcısından asılıdır.

Bəzi hallarda proqramlar sizi inanmadığınız dərəcədə müşahidə edə də bilərlər. Keçən il araşdırmaçılar, Uber taksi xidmətinin Apple iOS (iPhone) tətbiqinin gizli məlumat yığma icazələri olduğunu aşkar etmişdilər.

Məlum olmuşdu ki, Uber istifadəçilərin ekranında baş verənləri "çəkirmiş" və bu nadir və xüsusi icazə şirkətə Apple tərəfindən verilmişdi. Bu məlumat mediada yayılandan sonra, Uber, tətbiqinin Apple Watch (qol saatı) ilə əlaqəsini sürətləndirmək üçün istifadə edildiyini qeyd etmişdi. Lakin eyni zamanda, şirkət bu funksiyadan artıq istifadə etmədiyini deyərək proqramını yeniləyərkən, bu icazəni sildi.

Uber taksi xidməti proqramı bir müddət Apple-dan iPhone telefonlarında tətbiqdən istifadə edənlərin ekranını "çəkməyə" icazə almışdı

Lakin bu onu göstərir ki, şirkətlər və proqram sahibləri istifadəçilərin seçimi olmadığı icazələri də özlərinə vermək bacarığına sahibdirlər.

Digər mühüm məqam isə smartfonlarda istifadə etdiyiniz internet brauzerlərinə aiddir. Chrome, Firefox və Safari kimi brauzerlər icazəli məlumat toplamaqla yanaşı, sizin baxdığınız internet səhifələri də sizin barədə məlumat toplayırlar.

Əlbəttə toplanılan məlumat və onun həcmi istifadə etdiyiniz brauzerlər və xidmətlərdən asılıdır. Məsələn Google Chrome sizin barədə külli miqdarda məlumat toplayır. Bu məlumata sizin daxil olduğunuz internet səhifələri, bu səhifələrin kiçik şəkilləri aid ola bilər. Google hesabınız varsa, bu məlumatların hamısını orada tapa bilərsiniz.

Apple-ın Safari brauzeri də buna bənzər məlumatları toplayır, lakin Chrome-dan fərqli olaraq Safari proqamı topladığı məlumatın əksəriyyətini sizin telefonunun öz yaddaşında saxlayır və yeni daxil olmuş parametrlərdə brauzerin və ziyarət etdiyini internet səhifələrinin sizi müşahidə funksiyalarını bloklamaq üçün yeni üsullar var.

Başqa nə əlac var?

Gördüyünüz kimi sizin barədə hansı məlumatın toplandığını və bu məlumatların necə istifadə edildiyini müəyyənləşdirmək heç də asan bir iş deyil.

Şirkətlərin qaydaları və məxfilik siyasətləri də onlara hərəkətlərində seçim vermək üçün qəsdən qeyri-müəyyən dildə yazılır.

Məsələn, Samsung-un qaydalarına görə, şirkət sizin GPS məlumatınızı əldə edə bilər, səs axtarışlarınız barədə məlumatı üçüncü tərəflə paylaşa bilər və hətta sizə uyğun reklamların yönəldilməsi üçün bu məlumatları iş ortaqları ilə paylaşa bilər.