ATƏT-in Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin dinc danışıqlar yolu ilə nizamlanması məqsədilə yaratdığı Minsk Qrupunun həmsədrlərindən biri də ABŞ-dır.

Birləşmiş Ştatların rəhbərliyi Azərbaycanla normal, qarşılıqlı maraqların nəzərə alındığı və suveren siyasət prinsiplərinə riayət olunduğu münasibətlərin qurulmasında maraqlı olduğunu bəyan edir.

Hər halda rəsmi Vaşinqtonun açıqlamaları belədir. Belə bəyanatlar diplomatik fəaliyyətin tərkib hissəsi, eyni zamanda dövlətlərin maraqları ilə siyasi mənafelərini əks etdirən məqamlar olduğundan hər sözün bir yox, üç, beş, bəzən daha çox altqatı, mənası olur.

Vaşinqton da Azərbaycana sürəkli messiclər yollayır: "Bizimlə olmayan bizə qarşıdır". Belə göndərişlər aşkar, açıq şəkildə olmur və bütün hallarda ən müxtəlif vasitələrdən istifadə olunur.

Bəhs etdiyimiz vasitələrdən biri də zahirən Ağ Evin mövqeyinə, siyasi taktikasına və dövlətlərarası əlaqələrdəki uzunmüddətli strategiyasına guya "zidd" olan siyasətçilərin, əksər hallarda konqresmenlərlə senatorların bəyanatları, müzakirələri, qanunverici təşəbbüsləridir.

500 milyon dollarlıq borca görə UNESCO-dan çıxan, BMT-ni maraqlarına xidmət edən struktura döndərməyə çalışan ABŞ-ın Avropada yaradılmış hansısa strukturun tələblərinə riayət edərək, o təşkilatın güclənməsi istiqamətində işlər gördüyünü vurğulaması da ironiyadır.

ABŞ Helsinki Komissiyası üç gün sonra, oktyabrın 18-də Dağlıq Qarabağ müharibəsinin yenidən başlanmasının mümkünlüyü, bu məsələdə ABŞ və ATƏT-in rolu mövzusunda dinləmələr keçirəcək.

Komissiyanın məlumatında 2016-cı ildə münaqişə zonasında baş vermiş hərbi əməliyyatlar zamanı itkilərin statistikası verilir və iddia edilir ki, münaqişəyə Rusiya, Türkiyə və İran da cəlb edilə bilər.

Müzakirələrdə Minsk Qrupunun keçmiş həmsədrləri Keri Kavano (1999-2001-ci illər), Ceyms Uorlik (2013-2016-cı illər), habelə Beynəlxalq Böhran Qrupunun proqram direktoru Maqdalena Qrono çıxış edəcəklər.

Helsinki komissiyası ATƏT ölkələrində Helsinki Yekun Aktına və başqa öhdəliklərə əməl olunmasının monitorinqi və təbliği məqsədilə yaradıldığını bəyan edir.

Lakin 1975-ci il avqustun 1-də Helsinkidə Ümumavropa müşavirəsinin iştirakçıları tərəfindən imzalanmış  yekun aktının  10 əsas prinsipinin 8-i  ( suveren bərabərlik, zor işlətməmək; sərhədlərin toxunulmazlığı; dövlətlərin ərazi bütövlüyü; mübahisənin dinc yolla həll olunması; bir-birinin daxili işlərinə qarışmamaq; insan hüquqlarına və əsas azadlıqlara hörmət; dövlətlər arasında əməkdaşlıq; beynəlxalq müqavilə öhdəliklərinin vicdanla yerinə yetirilməsi) Ermənistan tərəfindən kobud şəkildə pozulsa da, komitə bir dəfə də olsun işğalçı ölkəni qınayan bəyanat qəbul etməmişdir.

ABŞ-ın Helsinki Komissiyasının sədri konqresmen Kristofer  Smit vaxtilə Demokratlar Partiyasının üzvü, sonra Respublikaçılar Partiyasının üzvü olub, indi də  ABŞ-dakı erməni lobbisinin ən fəal nümayəndələrindən biridir.

K. Smit Azərbaycana qarşı "907-ci düzəliş"in müəlliflərindən biri, ermənilərin işğalçılıq siyasətinə bəraət qazandıran, Dağlıq Qarabağın müstəqilləşməsi ideyasını təbliğ edən və bu istiqamətdə əsaslı tədbirlər görən şəxsdir.

Sözügedən 907-ci düzəliş 1992-ci ildə erməni lobbisinin təşəbbüsü ilə ABŞ Konqresi tərəfindən "Azadlığa Dəstək" Aktına qəbul edilmiş və Azərbaycana Amerikanın birbaşa dövlət yardımını yasaqlamışdır. 

K.Smit ABŞ-ın "erməni soyqırımı"nı tanımasının ən fəal tərəfdarlarındandır. 

ABŞ erməni milli komitəsinin (ANKA) radikal rəhbərlərindən biri olan Aram Hamparyan Twitter-dəki profilində konqresmen K.Smitin ANKA sədri ilə görüşü əks olunub. Alt yazısında isə A. Hamparyan qeyd edirdi ki, "Hay Dat"a ("erməni məsələsi") dəstəyə nail olmaq üçün Smitlə görüşür.

K. Smit  2015-ci ildə Azərbaycanda yüksək vəzifəli məmurlara sanksiyaların tətbiq olunması ilə bağlı "Azərbaycan Demokratiya aktı" adlı layihəni konqresə təqdim edərək qəbul olunmasını istəmişdi.

ABŞ Helsinki Komissiyasının və onun rəhbərinin indiyə qədərki fəaliyyətini nəzərə alan Azərbaycan tərəfi növbəti dinləmələrdən də heç bir pozitiv nəticə gözləmir.

Görünür, K. Smit və təmsil etdiyi erməni lobbisi dinləmələr keçirməklə Ermənistanı "müdafiəyə ehtiyacı olan tərəf" kimi tanıtmaq və ABŞ qanunvericilərini işğalçı rejimə maliyyə və hərbi xarakterli yadımı artırmağa çağırmaq məqsədi güdür.

Bütün bunlar olayın görünən tərəflərdir.

Mahiyyət və məzmun isə daha maraqlı, fərqlidir.

Dağlıq Qarağbağ münaqişəsi ilə bağlı Helsinki Komissiyasının müzakirələri "2x2"-nin cavabının yeni interpretasiyası, gözlə görünən məsələnin aydınlaşdırılması üçün az qala lazer mikroskopundan istifadənin labüdlüyünün vurğulanmasıdır.

Komissiyanın məlumatında 2016-cı il aprel döyüşlərinin nəticələrinə istinad edilməsi, itkilərin statistikasının verilməsi ona işarə edir ki, nə Ermənistan və erməni lobbisi, nə də islamofob mərkəzlər aprel döyüşlərində Azərbaycan Ordusunun əldə etdiyi hərbi-strateji və mənəvi üstünlüyü qəbul edə bilmir. Bu, bir daha sübut edir ki, aprel döyüşləri Dağlıq Qarabağ probleminin həlli məsələsində yeni hərbi-siyasi reallıqlar yaradıb və Azərbaycanın danışıqlarda mövqeyini kifayət qədər gücləndirib:

Nəzərə almaq lazımdır ki, son dövrlərdə müsəlman Şərqində baş verən mürəkkəb hərbi-siyasi kataklizmlər zamanı regional aktorlar kimi Türkiyə və İranın atdığı müstəqil addımlar onların mövqelərini xeyli dərəcədə gücləndirdi. Əgər bu prosesdə Rusiyanın da region ölkələri ilə birgə hərəkət etdiyinə diqqət yetirsək, görəcəyik ki, əslində xarici faktorlara qarşı yeni regional güc mərkəzi formalaşmaqdadır. Əgər belə davam edərsə, yeni regional güc mərkəzi qlobal xarakterli siyasi proseslərdə də sinxron, yaxud koordinasiya edilmiş qərarlar qəbul etməklə regionun bütün problemlərini, o cümlədən Dağlıq Qarabağ problemini Qərbin müdaxiləsi olmadan həll edə bilərlər.

Məhz bu mühüm geosiyasi amillə manipulyasiya edən ABŞ-ın Helsinki Komissiyası məsələni Dağlıq Qarabağ ətrafında mümkün müharibəyə İran, Türkiyə və Rusiyanın da müdaxilə edə biləcəkləri kimi şərh edir. Komissiya dolayısı ilə bəri başdan mümkün yerli hərbi-siyasi ssenarilərə qısqanclıqla yanaşdığını nümayiş etdirir.

Əgər belə olmasaydı, Helsinki Komissiyası bu günə qədər heç olmasa bircə dəfə də olsun Helsinki Yekun Aktının dövlətlərin ərazi bütövlüyünün qorunması prinsipini yada salar, işğalçı Ermənistanın Azərbaycana qarışı bu mühüm prinsipi pozduğunu dilə gətirər və onu ittiham edərdi. Ona görə də K.Smitin təşkil edəcəyi dinləmələr erməni lobbisinə növbəti xidmətdən başqa bir şey deyil. Yaxşı olar ki, aprel döyüşlərinin statistikasını hesablayanlar unutmasınlar ki, işğalçı Ermənistan Azərbaycan torpaqlarından çıxmasa belə döyüşlər tez-tez təkrarlana bilər".

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi bölgəsində hərbi əməliyyatların başlanma riskinin artması ilə bağlı